Το 1877 ιδρύθηκε στην Πάτρα από φιλοπροοδευτικούς διανοούμενους η περίφημη 'Σχολή του Λαού', μία μορφή λαϊκού πανεπιστημίου, η οποία ατόνησε μετά από λίγο. Το 1879, ο σοσιαλιστής Βλάσης Τσέλιος, εξέδωσε την εφημερίδα 'Σύνθημα'. Στις 24 Ιανουαρίου του 1882, ο Τσέλιος εξέδωσε την εφημερίδα 'Εργάτης' που κυκλοφορούσε έως το 1884. Tο 1880, ο Παναγιώτης Eυμορφόπουλος εξέδωσε στην Πάτρα την εφημερίδα 'Φανός', με αρχισυντάκτη της τον δικηγόρο Kωνσταντίνο Hλιόπουλο, ο οποίος ήτο συμπαθών τότε προς τις αναρχικές ιδέες. Ο Βασίλειος Λάζαρης στο έργο του 'Η πολιτική ιστορία της Πάτρας, Αχαϊκές Εκδόσεις, 1990' αναφέρει ότι ο Κωνσταντίνος Ηλιόπουλος ήτο ο εκδότης του 'Φανού' κι ότι η εφημερίδα δεν ήτο ούτε σατιρική ούτε αναρχική, αλλά γενικών σοσιαλιστικών αρχών.
Για τον Hλιόπουλο, ο Νίκος Πολίτης στο 'Χρονικό του Πατραϊκού Τύπου 1840-1940' (1984), αναφέρει ότι δεν ήτο αναρχικός, αλλά μόνο σοσιαλιστής, ενώ ο Γιάνης Κορδάτος, στις δύο πρώτες εκδόσεις του έργου 'Ιστορία του Ελληνικού Εργατικού Κινήματος', ανέφερε ότι ο Κ. Ηλιόπουλος 'άμα έπαψε ο “Φανός', έφυγε στο εξωτερικό. Ο Ηλιόπουλος έκανε το σοσιαλιστή μυστικά. Ύστερα άνοιξε ενεχυροδανειστήριο! Έφαγε τα λεφτά που κληρονόμησε από κάποιο θείο του και κατάντησε αλήτης. Στα 1910 πέθανε στο Βόλο που από χρόνια ξεψωμούσε στο Εργατικό Κέντρο. Κατάφερε να ξεγελάση τους Βολιώτες και να τους παρουσιαστεί ως σπουδαίος παλιός αγωνιστής. Γι’ αυτό του έγινε κηδεία μεγαλοπρεπής. Ο Ηλιόπουλος είχε σχέσεις με Ιταλούς αναρχικούς κι ωργάνωσε μυστικούς ομίλους που τους έλεγε κύκλους (κάθε κύκλος είχε 9 πρόσωπα και τα μέλη του ενός κύκλου δεν ήξεραν τα μέλη του αλλουνού). Ήτο όμως τυχοδιώκτης και δεν είχε καμμιά υπόληψη. Γι’ αυτό η δράση του δεν άφησε κανένα σημάδι. Ο Κορδάτος στην 3η έκδοση του προαναφερθέντος έργου του δεν συμπεριέλαβε τους ισχυρισμούς αυτούς και, προφανώς, την ευθύνη γι΄ αυτό φέρει ο Δημήτριος Καραμπίλιας, ο οποίος στα τελευταία χρόνια της ζωής του έστειλε επιπρόσθετες επιστολές στον Κορδάτο για ανακρίβειές του και με νέα ιστορικά στοιχεία για το αναρχικό, σοσιαλιστικό και εργατικό κίνημα της Πάτρας του 19ου αιώνα. Ο Κορδάτος για να στηρίξει τον ισχυρισμό ότι ο Ηλιόπουλος άνοιξε ενεχυροδανειστήριο κι έγινε τοκογλύφος στην Αθήνα χρησιμοποίησε μονάχα ένα αμφιβόλου αξίας σχόλιο του Γεώργιου Γεωργακοπούλου που εδημοσιεύθη στο περιοδικό 'Εθνικό Ημερολόγιο' του Κ. Φ. Σκόκου του έτους 1899. Απ' το τεύχος 81 του 'Φανού' (1882) κι έπειτα, άλλαξε ο εκδότης και την εφημερίδα ανέλαβε ο Γεώργιος Σταυρόπουλος, ο οποίος φέρεται συμπαθών προς τις αναρχικές ιδέες κι αργότερα ο Π. Καρνάτσος, οπότε ο 'Φανός' άλλαξε πολιτική και κατέληξε να υποστηρίζει τον Θεόδωρο Δεληγιάνη κι άλλους πολιτικούς. Το 1891 ο Ηλιόπουλος εγκατέλειψε την Πάτρα και το 1901 εγκαταστάθηκε στην Aθήνα κι εξέδωσε την εφημερίδα με τίτλο 'Eγχώριος Mηνύτωρ'. Ο 'Φανός' τα μετέπειτα χρόνια άλλαξε πολιτική κι ιδέες και το 1885 κατηγορήθηκε για τη μεταστροφή της αυτή απ' την εφημερίδα 'Πελοπόννησος' σε άρθρο με τίτλο ''Όπου ο 'Φανός' αποδεικνύεται σκότος'':
''ΟΠΟΥ Ο 'ΦΑΝΟΣ' ΑΠΟΔΕΙΚΝΥΕΤΑΙ ΣΚΟΤΟΣ''
Ο αφεγγής 'Φανός' ο εχόμενος και υφέρπων δίκην κισσού επί της κομματικής δρυός της σεσηπυίας και παρασιτοβίου, ο βεβυθισμένος εν τοις τέλμασι της φατρίας και κρεμάμενος εντός του ασφυκτικού αυτής πίθου, ο τυφλός αυτός υπό της εμπαθείας των προσωπικών συμφερόντων, δεν βλέπει βεβαίως τους αληθείς ανεξαρτήτους τους εν τω φωτί απαστράπτοντας και υποσκάπτοντας τα βάθρα της επαράτου συναλλαγής, της εθνοκτόνου, ασυνειδήτου και ολετείρας συναλλαγής, και αποκαλεί κεκυφώς προς τα κάτω τον υγιά της πόλεως πληθυσμόν τον διαμαρτυρόμενον πάση δυνάμει κατά της φαυλότητος των κομμάτων ψευδονεξαρτήτους.
Βεβαίως δεν αναμένομεν οικειοτέραν κρίσιν και ημείς παρά ψευδοδημοσιογράφου φαρμακοποιού, διότι έχει φαίνεται ανάγκην ελαίου δια τον 'Φανόν' του περισσοτέρου, διότι νοσοκομείον και πτωχοκομείον δεν τω επαρκούσιν ως ρουσφέτι. Ας μάθη λοιπόν ότι αυτή η καθ’ ημών αυτού διαγωγή είναι χαρακτηριστική ως προς τον ευγενή ημών αγώνα και η μεγίστη συνάμα των ημετέρων προσπαθειών αμοιβή. Αυτός και οι αντάξιοι αυτού πάτρωνες παίζουν ίσως τον ύστατον ρόλον του la lutte d’ existence και ευνόητον να φρυάττωσι κατά των βαλλόντων κατ’ αυτών τα πυρφόρα βέλη της ευσυνειδησίας και αυταπαρνήσεως.
Κατεξανιστάμεθα οι αληθείς ανεξάρτητοι, ω δείλαιοι, διά να κατασυντρίψωμεν το γεγηρακός και νυν έτι εν αμαρτίαις διαβιούν ιδιοτελές σύστημά σας. Προβάλλομεν δε και ενταύθα και εν Αθήναις και αλλαχού πρόγραμμα εκλογικόν, όπερ τοσούτον συγκινεί και ευχάς διαπύρους χρηστών συμπολιτών ελλήνων προκαλεί υπέρ κατισχύσεως αυτού. Αλλά ταράττονται σπασμωδικώς, διότι ίστανται επί κλονιζομένου εδάφους, διότι το βλέπουσι φεύγον υπό τους βεβήλους αυτών πόδας υπό το βάρος των πολλαπλών ανομιών των. Το παρελθόν είναι ζοφερόν δι’ αυτούς αλλά διά τούτο και η καταδίκη του μέλλοντος προμηνύεται βεβαία.
Εργάζονται τα κόμματα επί γεννεάν όλην διά να στήσωσι την σημερινήν στρούγκαν των, και πως έχουσι την αξίωσιν παρ’ ημών εντός ολίγων ετών να εκθρονίσωμεν την φαυλοκρατίαν των; Αν προ μικρού απέτυχεν ως χαιρεκάκως υπαινίττονται, ο υποψήφιος δήμαρχος των ανεξαρτήτων, ο έντιμος και ρέκτης και ζηλωτής του καλού κ. Κόγκος, άξιοι ελεεινολογίας είναι οι προστάται της ανομίας και των προσωπικών συμφερόντων. Αν ημείς οι ηττηθέντες κλαίωμεν, μάθετε σεις ω ένδοξοι νικηταί ότι εχάθητε. Κλαίει ο ηττηθείς αλλ’ ο νικήσας απόλωλεν, έλεγε και τις των αρχαίων ημών σοφών. Και εχάθητε διότι θριαμβευτικώς φέρετε το άρμα σας επί της τέφρας των ανομιών σας και εν μέσω των αλλαλαγμών της βακχανομένης θεάς σας, της ειδεχθούς φατρίας. Οι παρανομήσαντες παρανομείτε έτι και οι κακουργήσαντες κακουργείτε έτι. Και όμως πόσοι σήμερον πολίται δεν μεταμέλλονται πικρώς, διότι εκ καλής πίστεως υπεστήριξαν εν προηγουμέναις εκλογαίς άνδρας αναξίους της φήμης του ονόματός των! Αλλ’ έγειναν πλέον αν ουχί εις πάντας και του παρελθόντος τα διδάγματα μαθήματα εις τους πολλούς. Και το γνωρίζομεν καλώς ότι δεν αποκόπτεται δι’ ενός κτυπήματος κακόν προ ετών ριζοβολήσαν και ανδρωθέν εν μέσω των αμαρτιών. Κατεβλήθη παρ’ αυτών εργασία και εργασία επίπονος και συστηματική. Είναι λοιπόν η σειρά μας να εργαζώμεθα δι’ όλων των μέσων του νόμου και της καλής συνειδήσεως διά να επιτύχωμεν και την εξαφάνισίν των πρόρριζα, όπερ και θα γείνη συν τω χρόνω και Θεού ευδοκούντος και συνεργούντος. Αρκεί μόνον υπομονή και επιμονή εις το έργον μας.
Αλλά συν τη ιδιοτελεία του ας μη φαίνεται και τόσον ασεβής προς την αγίαν των πατέρων θρησκείαν ο ψευδοδημοσιογράφος φαρμακοποιός, ήτις αποτελεί εν των ιερωτέρων επί της γης αγαθών. Πίστις και Πατρίς ήτο και είναι έτι ο άριστος οιωνός των ελλήνων, των γνησίων και μεγαλουργών Ελλήνων.
Για του Χριστού την Πίστην.
Για της Πατρίδος την ελευθερία εμπνεόμενος και αγωνιζόμενος έψαλλεν ο μάρτυς της Ελληνικής ανεξαρτησίας, την οποίαν πολύ δουλοπρεπώς ήδη ο συμφεροντοδιώκτης ψευδοδημοσιογράφος.
Ευθύφρων
ΣΠ. Τα εν τω 'Φανώ' γραφόμενα ουδεμία εντύπωσιν προυξένησαν εις εμάς, αν και πολύ αργά ελάβομεν γνώσιν αυτών, χωρίς και να χάσωμεν την ώραν δια να τα αναγνώσωμεν ως γνωστής ούσης της προελεύσεώς των. Συμπολιτών όμως άλλων μη όντων εις γνώσιν περί της αξίας του 'Φ'ανού' εκίνησαν την αγανάκτησιν διά τας ασυστόλους ύβρεις. Μεταξύ δε τούτων είναι και ο πολύπειρος και αβρότατος 'Ευθύφρων', όστις μη δυνάμενος να σιωπήση έλαβε να φωτίση τον 'Φανόν'.
Η όλη διαμάχη δεν κινείται μόνο γύρω από διαφορές πολιτικών απόψεων, αλλά έχει και προσωπικά κίνητρα. Μεταξύ των ετών 1883-1884, ο Τσέλιος απεχώρησε απ' την εφημερίδα 'Εργάτης' που ανέλαβε ο δικηγόρος Ανδρέας Σταυρόπουλος. Ο Τσέλιος επανέκδωσε το 'Σύνθημα', αλλά το 1884 σταμάτησε την κυκλοφορία του κι επανήλθε στον 'Εργάτη', που στις 12 Μαρτίου 1884 μετονόμασε σε 'Ταχυδρόμο Πατρών'. Αν κι απεχώρησε τελικά από εκεί, η εφημερίδα συνέχισε να κυκλοφορεί για πολλά χρόνια. Tον Aύγουστο του 1885, οι τοίχοι της Πάτρας γέμισαν με το σύνθημα 'Kάτω οι φόροι', ενώ 2 μήνες αργότερα σημειώθηκε μαζική απόδραση απ' τις φυλακές της πόλης. Μία ακόμα εξέγερση των κρατουμένων των φυλακών Pίου, με επίθεση εναντίον της φρουράς, έγινε στις 15 Nοεμβρίου του 1885. Στις 10 Aπριλίου του 1886, σημειώθηκε μάχη ανάμεσα σε δύο λιποτάκτες του στρατού και χωροφύλακες, με αποτέλεσμα να τραυματιστούν αρκετοί χωροφύλακες και να εξαφανιστούν οι λιποτάκτες. Η μάχη έγινε κοντά στην εκκλησία της Παντάνασσας. Τα χρόνια εκείνα τόσο στην Αχαία όσο και στην Ηλεία είχαμε οπλοφορία των εργατών κι αγροτών σε υψηλά ποσοστά. Η δύναμη που δίνουν τα όπλα στους κατόχους τους, απ' την μία, ανέβασε τα ποσοστά της αυτοδικίας, αλλά προσέδωσε μεγάλη δυναμική στους ταξικούς μαζικούς αγώνες, απ' την άλλη στις αγροτικές περιοχές. Το 1886, ο Τσέλιος εξέδωσε μία άλλη εφημερίδα, την 'Πρόοδο', με υπότιτλό της 'Εφημερίς του λαού', υποστηρίζοντας σοσιαλιστικές ιδέες, με κεντρικό μότο της το μασονικό 'Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφότητα'. Το 1887, ο Τσέλιος εξέδωσε την εφημερίδα 'Πρόμαχος'. Το 1886, ο Διονύσιος Βασιλειάδης εξέδωσε την εφημερίδα 'Πελοπόννησος'. Ύστεροι συνεργάτες της εφημερίδας αυτής ήσαν ο αναρχικός Γιάννης Μαγκανάρας κι ο χριστιανοσοσιαλιστής Βασίλειος Θεοδωρίδης. Συνεργάτες της εφημερίδας ήσαν ο Βασίλειος Καλλιοντζής και το πρώην μέλος του Δημοκρατικού Συλλόγου Πατρών (1876) Κωνσταντίνος Γριμμάνης (εμποροϋπάλληλος-λογιστής), για τον οποίο ο Νίκος Πολίτης αναφέρει ότι πρωτοστατούσε στη σοσιαλιστική κίνηση της εποχής. Η ύπαρξη του 'Δημοκρατικού Συλλόγου Πατρών' είναι γνωστή απ' τον Μάρτιο και Απρίλιο του 1877 και σ' αυτό σημαντική πρέπει να στάθηκε η συμβολή του Παναγιώτη Πανά και του κύκλου του. Οι αστικές εφημερίδες της εποχής, ανάλογα με τις πληροφορίες που διαθέτουν, θα θεωρήσουν την οργάνωση ανυπόστατη, παιδαριώδη, τυχοδιωκτική μέχρι και επικίνδυνη. Ο 'Φορολογούμενος', η εφημερίδα των πατρινών εμπόρων τους χαρακτηρίζει ως 'αργυρώνυτα όργανα ανθελληνικών σκοπών' και θα ζητήσει την παρέμβαση των εισαγγελικών αρχών. Η κυκλοφορία της εφημερίδας 'Ελληνική Δημοκρατία' στάθηκε η αφορμή. Με ταχύτατες διαδικασίες ο εισαγγελέας της Πάτρας διέταξε ανακρίσεις κι έδωσε εντολή δίωξης εναντίον των μελών του 'Δημοκρατικού Συλλόγου'. Σ' ελάχιστο χρονικό διάστημα συνελήφθησαν 4 μέλη του, όπως προέκυψε από σχετική επιστολή τους (6 κατά τον Κορδάτο) και φυλακίστηκαν.
Όπως σημειώνει ο Μ. Δημητρίου, τα βασικά σημεία του κατηγορητηρίου όπως δημοσιεύτηκαν στις εφημερίδες της εποχής, είχαν ως εξής:
Κατηγορούνται
α) Ότι συνωμότησαν συνερχόμενοι εν κρύπτω εις ιδιαίτερον οίκημα και εν προσδιωρισμέναις ώραις, θέλοντες να μεταβάλλωσι το καθεστώς σημερινόν πολίτευμα δια βίαιων μέσων και ν' απομακρύνωσι του θρόνου τον ημέτερον ηγεμόνα Γεώργιον Α', αντιδρύοντες δημοκρατίαν εν Ελλάδι.
β) Προσεπάθησαν δια συστάσεως συλλόγου, συνερχόμενοι κατά τον ανωτέρω τρόπον και συνεννοούμενοι μετ' άλλων, να διεγείρουν εμφύλιον πόλεμον, δια της εφαρμογής και εκτελέσεως κοινωνιστικών ή σοσιαλιστικών μεταρρυθμίσεων, προκαλούντες τον λαόν εις στάσιν κατά των καθεστώτων και εις κατάργησιν των κειμένων νόμων και εις διαρπαγήν της περιουσίας των ευπόρων, εκ μέρους απόρων εργατών.
γ) Προσέβαλον την Α.Μ. τον βασιλέα Γεώργιον δια της εκδοθείσης παρ' αυτών και κυκλοφορησάσης και ενταύθα και αλλαχού του κράτους εφημερίδος Ελληνική Δημοκρατία υπ' αριθ. 1, αρχομένης 'η επανάστασις είναι νόμος της προόδου' και ληγούσης 'τέτοιας λογής είναι οι κοινωνισταί'.
Η συντηρητική εφημερίδα 'Μοχλός' έγραψε 'εδικαιώθημεν πληρέστατα'. Ο 'Φορολογούμενος', λίγες μέρες μετά τις συλλήψεις έγραψε 'η κοινωνία ημών τρέφει εν τοις σπλάχνοις αυτοίς δηλητηριώδεις όφεις συνομοτούντες κατά της εννόμου τάξης'. Οι δημοκρατικές εφημερίδες εσιώπησαν, χωρίς ν' αναφέρουν τίποτα. Μοναχικός υπερασπιστής τους ο κύκλος των ελευθεριακών της Αθήνας με τον Παναγιώτη Πανά και τον Ρόκκο Χοϊδά, τον επτανήσιο βουλευτή που διεκήρυξε στην Ελληνική Βουλή, ότι ήτο κοινωνιστής.
Την '1η Μάη' του 2014, οι απόγονοι των αναρχικών που αναφέρθησαν παραπάνω, κατέλαβαν το Εργατικό Κέντρο Πάτρας, ύστερα από κάποιες αψιμαχίες με τους λοιπούς προδότες εθνικής συνείδησης (ΑΔΕΔΥ, ΠΑΜΕ, ΑΝΤΑΡΣΥΑ). Η κατάληψη ήτο συμβολική, αν σκεφτεί κανείς πως οι υπεύθυνοι δεν προέβαλαν καμία ουσιαστική αντίσταση. Συνεπώς, το Εργατικό Κέντρο της Πάτρας είναι μεταξύ άλλων κι ενόματι της δημοκρατορικής ελευθερίας, τσιφλίκι και των αναρχικών της Πάτρας. Η ιστορία είναι φωτεινός οδοδείκτης τόσο για το παρόν όσο και το μέλλον. Οι συμπτώσεις δεν μπορούν ν' αποτελέσουν ελαφρυντικό για τους 'κύριους' και τις 'κυρίες' του αναρχικού χώρου...
ΜΑΧΟΜΑΣΤΕ ΜΕ ΕΘΝΙΚΙΣΤΙΚΗ ΛΥΣΣΑ ΚΑΙ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ!
