'Ή θα κάνουμε έναν φόνο ή θα δημιουργήσουμε μία θρησκεία' είχε πει ο αινιγματικός Morrison. Ο Σάββας Ξηρός της πολυτασικής 17ης Νοέμβρη αναφερόμενος στο τέλος εποχής της δράσης της έκανε λόγο για διεξαγωγή 'ένοπλης προπαγάνδας'. Η προπαγάνδα μέσα απ' την δράση ('Propaganda of the deed' (ή Propaganda by the deed') προέρχεται απ' την γαλλική έκφραση 'Propagande par le fait'. Η έκφραση αφορά τον πολιτικό ακτιβισμό που επιδρά παραδειγματικά σ' όσους προχωρούν στην άμεση δράση, μέσω της οποίας προπαγανδίζουν τις ιδέες τους ή τον σκοπό τους. Η έκφραση συνδέεται με την τρομοκρατία, εξ αριστερών, απ' τα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ου αιώνα, δίχως να εξαντλείται αποκλειστικά σε βίαιες ενέργειες.
Ο Ιταλός Πατριώτης και Σοσιαλιστής Carlo Pisacane ήταν απ' τους πρώτους που εισήγαγαν τον όρο στις τάξεις του επαναστατικού κινήματος. Ο Pisacane έγραψε στην 'Πολιτική Παρακαταθήκη' του πως οι ιδέες δικαιώνονται μέσα απ' τις πράξεις κι όχι μέσα από ανέξοδους φανφαρονισμούς. Ο ίδιος δεν έκρυψε ποτέ την επιρροή που του άσκησε ο υπέρμαχος της ένωσης της Ιταλίας Giuseppe Mazzini, ο οποίος κι αποτελεί μία ιδιαίτερη φιγούρα στην ιταλική πολιτική ιστορία. Φημολογείται ότι ήτο Μασόνος 33ου βαθμού κι ιδρυτής της ιταλικής mafia το 1860. Το 1848 η εθνική και κοινωνική επανάσταση εξαπλωνόταν σ' ολόκληρη την Ευρώπη. Ο επαναστάτης Mazzini απάντησε στην εξέγερση του Παρισιού με την συγραφή ανατρεπτικών άρθρων για την πολιτική υποκίνηση των ιταλικών μαζών. Ο Mazzini διεκήρυττε πως άπαντες έπρεπε ν' αντιταχθούν σε κάθε προνόμιο που δεν ήτο παρά μία ανέξοδη παραχώρηση της εξουσίας σε κάθε ευρωπαϊκή πατρίδα. Ο ίδιος συνέβαλε στην ανατροπή της αυστριακής επικυριαρχίας πάνω στην Ιταλία (1844-1858). Ο Mazzini αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα ριζοσπάστη που πέρασε απ' την πολιτική προπαγάνδα στον πολιτικό ακτιβισμό. Θα τολμήσουμε να πούμε πως ήταν ένας ριζοσπάστης εθνικιστής της εποχής. Η εθνική επανάσταση δεν επέτυχε τον σκοπό της τόσο στο Παρίσι, όσο στην Γερμανία και στην Ιταλία κι η αντίδραση επανέκτησε εκ νέου τον έλεγχο. Ο εθνικιστικός ξεσηκωμός ήλθε εκ νέου στο προσκήνιο των αγώνων με τον Giuseppe Garibaldi (1807–1882), ο οποίος ηγήθηκε ενός σώματος εθνικιστών ανταρτών εναντίον της Αυστρίας. Η γερμανική αυτοκρατορία πήρε σάρκα κι οστά το 1870, μετά απ' τον νικηφόρο πόλεμο εναντίον της Γαλλίας που οδήγησε σ' ένα αυξημένο αίσθημα της υπεροχής των Τευτόνων έναντι των υπόλοιπων Ευρωπαίων. Ο ριζοσπαστικός εθνικισμός αντικαταστάθηκε απ' τον συντηρητικό εθνικισμό. Το νέο γερμανικό κράτος αγκάλιασε την ιδέα του γερμανικού πεπρωμένου που μετεξελίχθηκε στην κατοπινή θεωρία του ζωτικού χώρου. O Mazzini επιθυμούσε ένωση των κρατιδίων της Ιταλίας σε μία ενιαία-ανεξάρτητη Ιταλία. Ήταν υπέρμαχος μίας λαϊκής δημοκρατίας εντός ενός δημοκρατικού κράτους.
H προπαγάνδα μέσα απ' την δράση ισοδυναμεί με την φυσική-άμεση-βία εναντίον των πολιτικών εχθρών. Η προπαγάνδα μέσα απ' την δράση αποσκοπεί στην πολιτική παρότρυνση των μαζών στην επανάσταση. Η προπαγάνδα μέσα απ' την δράση απευθύνεται στην εργατική τάξη, στους εργάτες. Αναφέρεται στις συμβολικές δράσεις βίας εναντίον διαφορετικών στόχων. Συχνά-πυκνά συνδέεται με τον ιλεγκαλισμό. Πολλοί άνθρωποι υιοθετούν τον ιλεγκαλισμό ως τρόπο ζωής, ανεξάρτητα απ' τις πολιτικές πεποιθήσεις τους. Η προπαγάνδα μέσα απ' την δράση ορίζεται ως επί τω πλείστον στα πλαίσια της αναρχικής θεώρησης που αναπτύχθηκε κυρίως στη Γαλλία, την Ιταλία, το Βέλγιο και την Ελβετία. Παρεπιπτόντως, δεν τυγχάνει καμίας αναγνώρισης στις Ηνωμένες Πολιτείες, μολονότι υπήρξε εργαλείο της πάλης των εργατών την ματωμένη Πρωτομαγιά του 1886. Η προπαγάνδα μέσα απ' την δράση συνδέεται με την θεωρία της τρομοκρατίας. Για μία τρομοκρατική ομάδα που επιδιώκει να σημειώσει επιτυχίες, η δράση αποτελεί προαπαιτούμενο, ώστε να το μήνυμα που θέλει να στείλει στην εξουσία ή στους εργάτες να διαπεράσει τις άβουλες μάζες. Η προπαγάνδα μέσα απ' την δράση είναι η άμεση δράση που μεταδίδεται ως παλιρροιακό κύμα στους πολλούς. Οι ομάδες αυτές προσπαθούν να διατηρήσουν την κοινή γνώμη καθηλωμένη στις θεαματικές ενέργειες τους. Το πετυχαίνουν με διάφορους τρόπους, με θεαματικές βομβιστικές επιθέσεις σε καπιταλιστικούς στόχους. Η μεγαλύτερη επιτυχία τέτοιων ενεργειών είναι η διεθνής κάλυψή τους. Οι Δημοκρατίες, εν αντιθέσει προς τα ολοκληρωτικά καθεστώτα όπου ο τύπος ελέγχεται απ' την κεντρική εξουσία, προσφέρουν το έδαφος, ώστε οι ομάδες αυτές να διαδώσουν ευκολότερα το μήνυμά τους.
Ο Γάλλος Clément Duval, ο Γερμανός Johann Most, ο Γάλλος Emile Henry κι ο επίσης Γάλλος Marius Jacob που εξελίχθηκε στον χαρακτήρα του μυθιστορήματος 'Arsène Lupin' του Maurice Leblanc, αποτελούν ορισμένους μονάχα απ' τους προπαγανδιστές της δράσης. Η προπαγάνδα μέσα απ' την δράση έχει συνδεθεί ιστορικά με τον ιλεγκαλισμό, την παρανομία της ένοπλης επίθεσης, αλλά και τον νιχιλισμό-μηδενισμό. Στην πλειοψηφία τους οι προπαγανδιστές της δράσης ανήκαν οργανικά στο ρεύμα του αναρχοατομικισμού. Κάποιοι ισχυρίζονται πως ανήκουν στην λεγόμενη 'Belle Époque'. Στις 3 Νοεμβρίου του 1896, στην Πάτρα, ο Δημήτριος Ματσάλης, ένας αναρχικός υποδυματοποιός επιτέθηκε στον τραπεζίτη Διονύσιο Φραγκόπουλο και στον έμπορο Ανδρέα Κόλλα με μαχαίρι. Ο Φραγκόπουλος έπεσε νεκρός κι ο Κόλλας τραυματίστηκε σοβαρά. Στις 18 Μαρτίου του 1913 ο Αλέξανδρος Σχοινάς πυροβόλησε τον Γεώργιο τον Α' καθώς εκείνος περπατούσε πλησίον του Λευκού Πύργου στη Θεσσαλονίκη. Συνελήφθη και βασανίστηκε. Αυτοκτόνησε στις 6 Μαϊου πηδώντας απ' το παράθυρο του κτιρίου της χωροφυλακής όπου κρατείτο (πιστεύεται πως τον έσπρωξαν). Τα παραδείγματα ένοπλης προπαγάνδας είναι αναρίθμητα. Ανεξάρτητα απ' την ιδεολογική απόχρωσή τους, οι αγωνιζόμενοι άνθρωποι οπόταν στρέφονται ενάντια στην αυθαιρεσία της εξουσίας, είτε μοναρχική, είτε δημοκρατική ή τυραννική, η αντιμετώπιση που επιφυλάσσει στους ομήρους της είναι ίδια. Οι αγωνιστές καταδικάζονται σε εξοντωτικές ποινές φυλάκισης κι σε άθλιες συνθήκες κράτησης, ενώ η εξουσία δεν διστάζει ακόμα και να τους δολοφονήσει.
Ο Mazzini στον οποίο αναφερθήκαμε παραπάνω ήταν μέλος των Καρμπονάρων, μίας μυστικής πολιτικής σέκτας που έδρασε στις αρχές του 19ου αιώνα στην Ιταλία. Οι Καρμπονάροι επηρέασαν πολλές άλλες επαναστατικές ομάδες στην Ισπανία, τη Γαλλία, τη Ρωσία (Δεκεμβριστές) καθώς και την Φιλική Εταιρεία, τη μυστική οργάνωση που έθεσε τις βάσεις της Ελληνικής Ανεξαρτησίας. Οι στόχοι των Καρμπονάρων είχαν πατριωτικό και φιλελεύθερο-δημοκρατικό σκοπό, σε μία Ευρώπη που μετά την ήττα του Ναπολέοντα, τα μηνύματα της Γαλλικής Επανάστασης είχαν ατονήσει κι οι αντιδραστικές δυνάμεις της φεουδαρχίας και του συντηρητισμού είχαν επανακτήσει τα πρωτεία. Η Ιταλία, κατακερματισμένη εκείνη την περίοδο σε πόλεις-κράτη, αποτέλεσε το πρόσφορο έδαφος για την ένωση σε μυστικές εταιρείες Ιταλών πατριωτών που ονειρεύονταν μία πατρίδα ενωμένη, ανεξάρτητη και δημοκρατική. Οι Καρμπονάροι σημάδεψαν μία ολόκληρη επαναστατική εποχή και τα μέλη τους πήραν μέρος σε σημαντικότατα γεγονότα, όπως την ιταλική επανένωση (το λεγόμενο Risorgimento), την επανάσταση του 1820 στην Ισπανία, στην Πορτογαλία και πολέμησαν στο πλευρό των Ελλήνων στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας (χαρακτηριστικό παράδειγμα ο φιλέλληνας Σανταρόζα). Κυριάρχησαν στα νότια της Ιταλίας, την ώρα που στα βόρεια υπήρχαν οι οργανώσεις Adelfia (απ' την λέξη αδέλφια) και Filadelfia (απ' την λέξη φιλαδέλφια). Ο μυστικισμός ως πνεύμα συνωμοσίας ενέπνευσε τους Καρμπονάρους οι οποίο ήταν γνωστοί κι ως μέλη της 'Εταιρείας της Καρμποναρίας' ή ως 'Ανθρακείς'. Έδρασαν μεταξύ 1809-1832, κι είναι σχεδόν ταυτόσημοι με τους λεγόμενους 'Φιλάδελφους' ('Philadelphes'), με δημοκρατικές, αντικληρικαλιστικές, φιλελεύθερες και πατριωτικές θέσεις. Θεωρούνται η ανάδυση μίας πολιτικοποιημένης και ριζοσπαστικής παραφυάδας των Ελευθεροτεκτόνων (στην σύγχρονη ιταλική, η λέξη 'carbonaro' σημαίνει επίσης κι 'απόκρυφος', η λέξη 'carboneria' σημαίνει επίσης 'συνωμοσία'), τα μέλη της οποίας χαιρετίζονταν μεταξύ τους ως 'εξάδελφοι', ενώ πρωταγωνιστικό ρόλο στην εσωτερική συμβολιστική τους είχαν ο πέλεκυς (hache), η αξίνα (cognee), ο γνώμονας και το ισοσκελές τρίγωνο με τον θεϊκό οφθαλμό στο μέσον του, ωστόσο από πολλούς εσωτεριστές θεωρήθηκαν 'εκφυλισμένη συντεχνία' που δεν είχε σχέση με τον Ελευθεροτεκτονισμό.
Στο έργο 'Επισκοπήσεις για την Μύηση' ('Apercus sur l’Initiation'), ο Rene Guenon απαξίωσε τον Καρμποναρισμό, γράφοντας ότι 'εξέτεινε τον εκφυλισμό του έως σημείου να καταντήσει μία ένωση πολιτικών συνωμοτών'. 'Οι αδελφότητες αυτές, καθεμιά με δικό της τελετουργικό κι αυστηρή ιεραρχία, που πήγαζαν από μασονικά πρότυπα ή τα μιμούνταν, ξεπήδησαν γύρω στο τέλος της ναπολεόντειας περιόδου', αναφέρει ο Eric Hobsbawm στο 'Η Εποχή των Επαναστάσεων', ωστόσο η παράδοση των Καρμπονάρων ισχυριζόταν ότι η πραγματική χρονική αφετηρία τους βρισκόταν στον 4ο π.Χ. αιώνα με ιδρυτή τους τον Μακεδόνα βασιλιά Φίλιππο, πατέρα του Αλεξάνδρου. Μία άλλη απ' τις υπόλοιπες 4-5 εσωτερικές τους αφηγήσεις (μία με χρονική αφετηρία στην εποχή του Ιταλού Πάπα Αλέξανδρου του Γ', στα τέλη του 12ου αιώνα και με γεωγραφικό τόπο την Γερμανία, μία άλλη με γεωγραφικό τόπο την γαλλική επαρχία Jura, όπου ονομάζονταν 'Fendeurs', κ.ά.), τους παρουσίαζε να έχουν ιδρυθεί τον 14ο αιώνα, όταν πολλοί ελεύθεροι άνθρωποι υποχρεώθηκαν, λόγω των συγκρούσεων που προκλήθηκε το 1326 στην Σκωτία εξαιτίας της εισβολής μισθοφόρων της βασίλισσας της Γαλλίας Ισαβέλλας, ν' αναζητήσουν καταφύγιο στα δάση, ζώντας εφεξής απ' την παραγωγή ξυλοκάρβουνου με δικούς τους νόμους και Σύνταγμα, αυτοαποκαλούμενοι 'Καλοί Εξάδελφοι' ('Good Cousins', 'Βuoni Cugini', 'Βons Cousins'). Η Παράδοση ισχυριζόταν επίσης ότι κατά τον 16ο αιώνα, οι Σκώτοι 'Καλοί Εξάδελφοι' κατόρθωσαν να μυήσουν τον βασιλιά της Γαλλίας Φραγκίσκο τον Α', ο οποίος έγινε προστάτης τους και τους βοήθησε να εξαπλωθούν στην ηπειρωτική Ευρώπη. Έχει αναφερθεί ότι στις τελετές των Καρμπονάρων, ο 'Μεγάλος Μάστορας των Μεγάλων Εκλεκτών' έπινε προς τιμή του βασιλιά Φραγκίσκου. Οι Καρμπονάροι, με ύπατο συμβούλιό τους τη λεγόμενη 'Αρχαία Αγορά' ('Alta Vendita'), στρατολογούσαν τα μέλη τους κυρίως απ' τις τάξεις των ευγενών, των φοιτητών, των δημόσιων λειτουργών, των διανοουμένων, των στρατιωτικών και των μικροκτηματιών ήσαν οργανωμένοι συνωμοτικά σε ολιγάριθμους πυρήνες, με τελετές ένταξης κι οργανωτικούς βαθμούς στους οποίους αντιστοιχούσαν ισάριθμοι τύποι στιλέτων με συνθήματα και σύμβολα επάνω στις λάμες τους, που τα έφεραν πάντοτε επάνω τους, είτε μέσα στις 'αγορές' για τις διάφορες τελετές, είτε έξω απ' αυτές ως όπλα, μαθητεία, ψευδώνυμα (ο κάθε καρμπονάρος έπαιρνε ένα ψευδώνυμο, η δε αντιστοίχιση των ψευδωνύμων στα πραγματικά ονόματα γινόταν με εγγραφή σε δύο διαφορετικά βιβλία που φυλάσσονταν ξεχωριστά), συμβολική γλώσσα, σημεία αναγνώρισης (χειρονομίες, αγγίγματα κι ειδικές λέξεις) κι άκαμπτη ιεραρχία: οι ανώτατοι αξιωματούχοι λέγονταν 'Μεγάλα Φώτα', οι ανώτεροι ονομάζονταν βάσει των καθηκόντων τους 'ελέγχοντες', 'καλύπτοντες', 'απέλπιδες', κ.ά. Απ' τα αρχεία της μυστικής αστυνομίας που τους καταδίωκε, έχουν διασωθεί διάφορα συνθήματα και σημεία της οργάνωσης, όπως λόγου χάρη οι κωδικές λέξεις 'Speranza' ('Ελπίδα'), 'Fede' ('Πίστη') και 'Carita' ('Αγάπη'), το σύνθημα εισόδου σε κάποιες 'αγορές' ('Τιμή, Αλήθεια, Πατρίδα') και το αντισύνθημα 'Ελπίδα, Πίστη, Ευσπλαχνία'. Ως 'σημείο συνεννόησης' έχει διασωθεί η λεγόμενη 'Σκάλα': Ο Καρμπονάρος ύψωνε τα χέρια του μέχρι τους ώμους και τα κατέβαζε κάθετα κατά μήκος του σώματος, διαγράφοντας έτσι τους παραστάτες μιας σκάλας και μετά τα ύψωνε μέχρι το ύψος του στομάχου διαγράφοντας ένα σκαλοπάτι.
Ο Mazzini εγκαταστάθηκε στην Marseille το 1831, όπου ίδρυσε την συνωμοτική ομάδα 'La giovine Italia' (Νέα Ιταλία). Ήταν υπέρμαχος της εξάπλωσης της πατριωτικής ιδέας σ' ολόκληρο τον ευρωπαϊκό χώρο. Πίστευε σε μία 'Νέα Ευρώπη', στην δημιουργία των Ηνωμένων Κρατών της Ευρώπης. Πίστευε σε μία ευρωπαϊκή ομοσπονδία. Όπως ειπώθηκε αρχικώς, ήταν υπέρμαχος της Ιταλικής ενοποίησης ('il Risorgimento', ή 'Η αναβίωση') που ήταν το πολιτικό και κοινωνικό κίνημα κατά το οποίο συσσωματώθηκαν τα κράτη της ιταλικής χερσονήσου στο ενιαίο κράτος της Ιταλίας στην διάρκεια του 19ου αιώνα. Παρά την έλλειψη συναίνεσης στις ακριβείς ημερομηνίες για την έναρξη και το τέλος αυτής της περιόδου, πολλοί μελετητές συμφωνούν ότι η διαδικασία ξεκίνησε το 1815 με το Συνέδριο της Βιέννης και το τέλος της διοίκησής του Ναπολέοντα, και έκλεισε γύρω στο 1871 με τον Γαλλοπρωσικό πολέμο. Ο Μαρξ τον χαρακτήρισε αντιδραστικό ξένο σώμα στις τάξεις του προλεταριάτου. Το κείμενο του Μπακούνιν 'Απάντηση ενός διεθνιστή στον Τζουζέπε Ματσίνι' θίγει τα όρια του φυσικού πατριωτισμού κι έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην συζήτηση που έχει ανοίξει τα τελευταία χρόνια γύρω απ' την σχέση των αναρχικών με τον πατριωτισμό.
Στην πραγματικότητα, η τρομοκρατία ή αλλιώς η ένοπλη προπαγάνδα δεν είναι τόσο νέα υπόθεση. Αντίθετα, είναι αρχαία. Στην σύγχρονη εποχή, το 1884 συγκεκριμένα ο Γερμανός αναρχικός Johann Most δημοσίευσε το 'Revolutionare Kreigswissenshaft' που συνέγραψε ο ίδιος κι απευθυνόταν στους επαναστάτες της δράσης. Ο Most έδωσε την ώθηση στην προπαγάνδα μέσα απ' την δράση. Οι Ισλαμιστές τρομοκράτες που διεξάγουν τον 'Ιερό Αγώνα' ή Jihad, επενδύουν στην τεχνολογία, διαδίδοντας το μήνυμά τους κυρίως μέσω διαδικτύου. Αντίθετα, ο Most είχε επενδύσει στα απλά μέσα. Στις εφημερίδες και τις προκηρύξεις της εποχής. Ο βίος του Most ήταν πολυτάραχος, ωστόσο ήταν φανατικός επαναστάτης. Το προαναφερθέν βιβλίο του αποτέλεσε προάγγελο των 'Improvised explosive devices-Αυτοσχέδιοι Εκρηκτικοί Μηχανισμοί' (IED) που χρησιμοποιούνται στη Μέση Ανατολή κι αλλού. Οι 'IED' στέλνονταν απ' το 1880 στους Ιρλανδούς 'Fenians'. To 1886 ήλθε κι η έκρηξη στην Haymarket του Σικάγο, με την βοήθεια ενός εκρηκτικού μηχανισμού. Η βόμβα Orsini ήταν ένας πανομοιότυπος μηχανισμός που χρησιμοποιήθηκε απ' τον Ιταλό Felix Orsini κι ηγέτη των Καρμπονάρων εναντίον του Ναπολέοντα του Γ'. Η βόμβα σχεδιάστηκε αρχικά από έναν Ούγγρο αξιωματικό του πυροβολικού. Η προπαγάνδα μέσα απ' την δράση έγινε δημοφιλής απ' τον Γάλλο Paul Brousse. Ο Peter Kropotkin εναντιωνόταν στην βάση του επαναστατικού τερρορισμού, υποστηρίζοντας ότι 'μία ιστορική δομή που χτίστηκε εδώ κι ολόκληρους αιώνες, δεν μπορεί να καταστραφεί από λίγα κιλά δυναμίτη'. Ανεξάρτητα απ' το αν υποστηρίζει κανείς τον τερρορισμό, δεν πρέπει να ξεχνούμε πως η δολιοφθορά αποτελεί μία εκ των καλών τεχνών της επανάστασης. Μία απ' τις κύριες αιτίες της ανάπτυξης της ένοπλής προπαγάνδας είναι η ανάδυση των σύγχρονων κρατών. Το μονοπώλιο της βίας απ' το κράτος είναι αυτό που οπλίζει τα χέρια των επαναστατών. Ένας Πορτογάλος Εθνικοεπαναστάτης είπε το 2006: 'Επιθυμούμε μία Επανάσταση, είτε αυτή θα είναι φασιστική, είτε κομουνιστική, είτε ισλαμική, Σε παρακαλώ Θεέ σώσε την Πορτογαλία μας απ' την λαίλαπα της χρηματοπιστωτικής Δημοκρατίας. Είμαι πρόθυμος να υποστηρίξω οτιδήποτε προς την αντίθετη κατεύθυνση απ' αυτήν'.
Η προπαγάνδα είναι η διάδοση του μηνύματος, ανεξάρτητα απ' το περιεχόμενό του είναι αληθές ή ψευδές, ώστε να επηρεάσει κάποιον-κάποιους. Όταν μάλιστα η προπαγάνδα είναι ένοπλη, δηλαδή χρησιμοποιούνται όπλα, αυτό έχει ψυχολογικές επιδράσεις και προεκτάσεις έναντι των αντιπάλων. Η προπαγάνδα χωρίζεται σε δύο κατηγορίες: α) Ώστε να δημιουργήσει συμπάθεια στους θιασώτες της επανάστασης και β) Ώστε να ουδετεροποιήσει τους αντιπάλους της. Ένας τύπος καλείται 'λευκή προπαγάνδα'. Η ομιλία ενός πολιτικού, ανεξάρτητα απ' το αν αυτός λέει αποδεδειγμένα την αλήθεια ή την διαστρεβλώνει αποτελεί 'λευκή προπαγάνδα'. Στις ημέρες μας η 'λευκή προπαγάνδα' αποτελεί είδος προς εξαφάνιση, καθώς το άσπρο μετατρέπεται σε μαύρο κι ως εκ τούτου, η προπαγάνδα πλέον τείνει να γίνει όχι απλά μαύρη, αλλά κατάμαυρη. Στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, οι Ιάπωνες στρατιώτες έγιναν αποδέκτες αυτής. Οι διοικητές τους διέβαλαν λέγοντας τους πως δεν θα μπορούσαν να γίνουν σαν τους Αμερικανούς πεζοναύτες, αν πρότινος δεν είχαν σκοτώσει έναν δικό τους άνθρωπο ενώπιον ανωτέρων τους. Στην 'γκρίζα προπαγάνδα' η πηγή της πληροφορίας είναι μη εξακριβώσιμη ή άγνωστη. Η αξιοπιστία της αυξάνεται μέσω μίας ανεξάρτητης πηγής που υψώνεται σε ρόλο 'αντικειμενικού παρατηρητή' των γεγονότων. Στην διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, οι Βρετανοί διέδιδαν ψευδείς ειδήσεις, μέσω της 'New York Tribune', αναφέροντας την ύπαρξη ενός γερμανικού εργοστασίου, ες το οποίο το λίπος των ανθρώπων που εξοντώνονταν μαζικώς, μετατρεπόταν σε σαπούνι. Η 'μαύρη προπαγάνδα' αποτελεί την προώθηση εσφαλμένων πληροφοριών μέσω της σκόπιμης παροχής αξιοπιστίας σε πηγές που είναι ολοφάνερα αναληθείς. Η πηγή μπορεί να είναι ένα χαλκευμένο έγγραφο που υπεκλάπη από κατασκόπους ή αποστάτες απ' τις τάξεις του εκάστοτε εχθρού, κάποιο παραποιημένο οπτικοακουστικό υλικό που παρουσιάζεται ως αυθεντικό κι αδιαμφισβήτητο ή παρουσίαση ψευδών δηλώσεων του εχθρού, ώστε να προκαλέσουν επιθυμητή εχθρότητα. Ένα τυπικό παράδειγμα 'μαύρης προπαγάνδας' παρήχθη στις αρχές του 'Ψυχρού Πολέμου'. Πριν τις εκλογές του 1948 στην Ιταλία, οι Αμερικανοί ανακάλυψαν το 'Zorin Plan' που πιθανολογείται πως εκπονητής του ήταν ο τότε ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης Ιωσήφ Στάλιν. Το 'Zorin Plan' ήταν ένα μυστικό σχέδιο σταλινοποίησης της Ιταλίας με την συνδρομή των Ιταλών κομμουνιστών, ένα σχέδιο που περιλάμβανε την δολοφονία ιερέων, τη φυλάκιση των ιδιοκτητών καταστημάτων σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, καθώς και τη δήμευση όλων των περιουσιών. Να σημειωθεί πως η 'Le Monde-Diplomatique' σε δημοσίευμά της κάνει λόγο ότι η Σοβιετική Ένωση προστάτευε το κράτος του Ισράηλ που ιδρύθηκε το 1948. Tην 17η Μαΐου του 1948, αναγνώρισε το κράτος του Ισραήλ, που είχε ανακηρυχθεί 3 ημέρες νωρίτερα. Η χειρονομία αυτή, που θεωρήθηκε μεγάλη νίκη για το Σιωνιστικό κίνημα και σήμανε την ολοκλήρωση μίας πολύχρονης προσπάθειας. Το σχετικό δημοσίευμα της αναφέρει ότι: 'Οι πρώτες επαφές είχαν πραγματοποιηθεί στο Λονδίνο, στις αρχές του 1941. Ενώ η ΕΣΣΔ είναι ακόμη σύμμαχος της ναζιστικής Γερμανίας, ο πρόεδρος της Παγκόσμιας Σιωνιστικής Οργάνωσης, Χάιμ Βάιζμαν, συναντά τον Σοβιετικό πρέσβη Ιβάν Μάισκι. Πρώτα απ’όλα, συζητούν για το μέλλον της Παλαιστίνης. Ο Βάιζμαν προωθεί ενεργά την ιδέα ίδρυσης ενός εβραϊκού κράτους. Ο Νταβίντ Μπεν Γκουριόν, ηγέτης της Γισούβ, της εβραϊκής κοινότητας στην Παλαιστίνη, και μελλοντικός πρωθυπουργός του Ισραήλ, θα συνεχίσει τις επαφές μερικές εβδομάδες αργότερα. Παρά την ιστορική αντίθεση του κομμουνιστικού κινήματος στο σιωνιστικό εγχείρημα, το νέο κράτος δεν θα έβλαπτε τα σοβιετικά συμφέροντα. Μέχρι το 1946, όμως, η Μόσχα δεν δίνει την υποστήριξή της. Η στροφή θα γίνει τον Μάιο του 1947. Το Ηνωμένο Βασίλειο, το οποίο είχε αναλάβει από την Κοινωνία των Εθνών (ΚτΕ), το 1922, τη διοίκηση της Παλαιστίνης, αποφασίζει να φέρει το ζήτημα στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ). Έχοντας την ευθύνη να αποφασίσει για το μέλλον των εδαφών της Παλαιστίνης, ο ΟΗΕ κάνει τα πρώτα του βήματα. Ο Αντρέι Γκρομίκο, ο νεαρός Σοβιετικός υφυπουργός Εξωτερικών, ανακοινώνει ότι η ΕΣΣΔ θα μπορούσε να υποστηρίξει τον χωρισμό της Παλαιστίνης σε δύο κράτη, το ένα εβραϊκό, το άλλο αραβικό, εάν η λύση τού ενός κράτους με δύο εθνότητες αποδεικνυόταν αδύνατο να εφαρμοστεί. Από τότε, και μέχρι το 1949, το Ισραήλ απολαμβάνει την πολιτική, στρατιωτική και δημογραφική υποστήριξη της ΕΣΣΔ του Ιωσήφ Στάλιν. Και, μάλιστα, τη στιγμή που ο Σοβιετικός ηγέτης έχει εξαπολύσει εκστρατεία καταστολής κατά των εβραίων, η οποία, σε μεγάλο βαθμό, οφείλεται στη μάχη για την εξουσία στα ηγετικά κλιμάκια του κόμματος-κράτους'.
Η προπαγάνδα μέσα απ' την δράση αποτυπώνεται μέσα απ' τις δράσεις παρά απ' τα λόγια. Απ' την καθαρή βία που επιτυγχάνει περισσότερα απ' τον βερμπαλιστικό τερρορισμό και την ξύλινη πολιτική ηλώσσα. Ο Peter Kropotkin την περιέγραψε ως εξής: 'Μία απλή δράση ισοδυναμεί κι αποδίδει όσο χίλιες μπροσούρες'. Στην σύγχρονη ιστορία, επαναστατικές ομάδες, εκκινούμενες από διαφορετικές ιδεολογικές αφετηρίες κι έχοντας διαφορετικά πολιτικά κίνητρα, υιοθέτησαν την μέθοδο αυτή. Στη διάρκεια του Πολέμου της Ανεξαρτησίας της Αλγερίας, οι Αλγερινοί επαναστάτες χρησιμοποιούσαν το μαχαίρι προκειμένου να στείλουν το όποιο μήνυμα. Οι Αλγερινοί επαναστάτες προέβησαν σε αποτρόπαιους αποκεφαλισμούς των θυμάτων τους (ό,τι κάνουν κι οι Τζιχαντιστές), ώστε να ταπεινώσουν τους εχθρούς τους. Η δράση αυτή υποκρύπτει την διενέργεια μίας μορφής ψυχολογικού πολέμου, ώστε να καταβληθεί ψυχολογικά ο αντίπαλος. Το 1947, οπόταν οι Βρετανοί καταδίκασαν σε θάνατο 3 Εβραίους με την κατηγορία της τρομοκρατίας, η εβραϊκή Συμμορία Stern απήγαγε 2 Βρετανούς λοχίες ως αντίποινα. Όταν οι Βρετανοί προχώρησαν στην εκτέλεση των 3 Εβραίων τρομοκρατών, τα μέλη της Συμμορίας Stern κρέμασαν τους 2 απαχθέντες Βρετανούς και τοποθέτησαν παγίδες στον τόπο της δολοφονίας, ώστε να μην είναι εύκολη η προσέγγισή τους. Ο Joseph Goebbels, ο 'Μάγος της ναζιστικής προπαγάνδας' κατανόησε πως η πλέον αποδοτική μορφή προπαγάνδας ήταν η αποφυγή του ψεύδους στην πολιτική. Ο Goebbels ανέπτυξε την αλήθεια σε διάφορες υποκατηγορίες: Στις μισές αλήθειες, τις περιορισμένης ισχύος αλήθειες και τις αλήθειες έξω απ' το πλαίσιο της θεματικής. Οι Γερμανοί Εθνικοσοσιαλιστές που κατηγορήθηκαν ως 'μαύροι προπαγανδιστές' ήταν αυτοί που εισήγαγαν το λεγόμενο 'Realpolitik'.
