'Οι επιθετικές ενέργειες εξαιτίας των οποίων αλλάζουν ολόκληροι ιστορικοί χάρτες σε υποτυπώδεις, αποκρύπτουν πολλές λιγότερο εμφανείς, ωστόσο πολύ πιο βίαιες αλλαγές'. (Ernst Jünger-'An der Zeitmauer', 1959).
Οι αντιφατικές διαδικασίες της απομυθοποίησης και της επιστροφής στον μύθο δεν είναι άγνωστες στους αρχαίους πολιτισμούς, όπου οι παλαιοί μύθοι συχνά καταστράφηκαν (απομυθοποίηση) κι επικαλύφθηκαν από άλλους νέους μύθους (επιστροφή στο μύθο). Μ' άλλα λόγια, οι διαδικασίες που οδηγούν απ' την απομυθοποίηση στην επιστροφή στο μύθο προκαλούνται από αλληλοεξαρτώμενες διεργασίες. Οι διεργασίες αυτές δεν θέτουν υπό αμφισβήτηση την ίδια την βάση της παραδοσιακής μυθικής κοινότητας, τουναντίον είναι αυτές που την κρατούν ζωντανή. Ο μύθος, εκτός από ειδικές περιπτώσεις ακραίας υποβάθμισης κι εκκοσμίκευσης της παράδοσης και του ίδιου του πολιτισμού δεν αποτελεί φαντασία των πρωτόγονων ανθρώπων, μία δεισιδαιμονία ή μία παρεξήγηση, αλλά μία πολύ συνοπτική έκφραση των υψηλότερων ιερών αληθειών κι αρχών, οι οποίες μεταφράζονται μέσε από συγκεκριμένη γλώσσα σε γήινη πραγματικότητα, σε τέτοιο βαθμό που να είναι πρακτικά εφικτό. Ο μύθος είναι η ιερή αλήθεια που περιγράφεται μέσα απ' τη παραδοσιακή γλώσσα. Όταν τα τεκμήρια για την κατανόηση του εξαφανίζονται, το μυθικό περιεχόμενο πρέπει ν' απορρίπτεται, ώστε ν' αφήσει στη θέση του χώρο για έναν άλλο. Μ' άλλα λόγια, ο μύθος δεν πεθαίνει ποτέ, τουναντίον αλλάζει εκφορά και φυσικά οι πολιτισμοί που εμφορούνται από έντονα μυθικά στοιχεία δεν πεθαίνουν ποτέ.
Όπως περιγράφεται στο έργο του J. J. Bachofen 'Mother Right: An Investigation of the Religious and Juridical Character of Matriarchy in the Ancient World', ο μύθος στους παραδοσιακούς πολιτισμούς χαρακτηρίζεται από μία εγγενή αντίθεση. Οι δύο θεμελιώδεις κι ασυμβίβαστες αρχές έρχονται σε σύγκρουση: Οι ουράνιες κι οι χθόνιες δυνάμεις, οι πατριαρχικές κι οι μητριαρχικές. Κι αυτό προλέγεται σ' όλες τις λεπτομέρειες που συνθέτουν το κράτος και την κοινωνική τάξη ορώμενα μέσα απ' τις τέχνες και τον πολιτισμό. Με την έλευση των Ινδοευρωπαίων πατριαρχικών εισβολέων στο έδαφος της παλαιάς μητριαρχικής Ευρώπης εγκαινιάστηκε η πάλη μεταξύ των δύο αντίθετων αυτών αρχών, όπως τονίζεται στη μελέτη του Bachofen. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, οι παλαιοί μητριαρχικοί μύθοι και λατρείες μετατράπηκαν σε πατριαρχικούς, μέσω παράλληλων κι εναλλασσόμενων διαδικασιών απομυθοποίησης και της επιστροφής στο μύθο. Τα ίχνη αυτής της πάλης εντοπίζονται επίσης σ' ορισμένα μυθικά θέματα, τα οποία μπορούν να γίνουν κατανοητά επί του συνόλου ως μία πολύ σύντομη θρησκευτική-πολιτική ιστορία με τον τρόπο που ερμηνεύεται κι εξιστορείται απ' τον Robert Graves στο βιβλίο του 'The Greek Myths'. Όσον αφορά την Ελλάδα, η διαδικασία απομυθοποίησης που φτάνει στο αποκορύφωμά της μετά την εποχή του Ξενοφάνους (565-470 π.Χ) είναι ολοκληρωτική και ριζική. Την φάση αυτή δεν ακολουθεί μία νέα διαδικασία επιστροφής στο μύθο, καθότι έχει προηγηθεί μία ολοκληρωτική καταστροφή και μία εσωτερική κατάρρευση του ίδιου του πολιτισμού, στοιχεία που αντανακλωνται στην κατάσβεση του μυθικού χαρακτήρα και στο ξύπνημα της ιστορικής συνείδησης, οπόταν ο άνθρωπος έπαυσε να βλέπει τον εαυτό του ως μυθικό ον κι άρχισε να αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως ένα ιστορικό ον-υποκείμενο.
Πρόκειται για ένα φαινόμενο που έχει αναλογίες με δύο σημαντικά σημεία στην ιστορική εξέλιξη: Με την απομυθοποίηση που οφείλεται στην έλευση του πρώιμου Χριστιανισμού. Για τους πρώτους Χριστιανούς θεολόγους, ο μύθος ήταν ολότελα αντίθετος στο Άγιο Πνεύμα κι ο Ιησούς ήταν μία ιστορική φιγούρα, την ιστορικότητα της οποίας οι πατέρες της εκκλησίας υπερασπίστηκαν ενώπιον των άπιστων. Η αντίθεση ήρθε στη διάρκεια του Μεσαίωνα με την επιστροφή στο μύθο, όπου τα παραδείγματα της αναζωογόνησης του αρχαίου μυθικού περιεχομένου, μολονότι είναι αντιφατικά κι ασυμβίβαστα μεταξύ τους, απ' τους μύθους γύρω απ' το Ιερό Δισκοπότηρο ή το Ιερό Γκράαλ και τον μύθο του Φρειδερίκου του Β' των Χοχενστάουφεν και τη σχέση του με τους Τεύτονες Ιππότες, έως τους εσχατολογικούς μύθους των Σταυροφοριών και τους διάφορους μύθους βάθους χιλιετίας. Μία 'εκ νέου πραγμάτωση' του μυθικού περιεχομένου βασισμένη στην 'επικίνδυνη διαίσθηση', είναι το στοιχείο που ξεπερνά τους σκοπούς του και χρησιμεύει ως απόδειξη της παρουσίας των μυθικών δυνάμεων στον ιστορικό κόσμο, όπου καμία διαδικασία απομυθοποίησης δεν είναι σε θέση να καταστρέψει ή να σβήσει. Σ' αυτό το στοιχείο έγκειται κι η δύναμη του μύθου που πηγάζει απ' τα βάθη των χιλιετιών. Άλλο παράδειγμα της ριζικής διαδικασίας της απομυθοποίησης είναι αυτή που αρχινά με τον Διαφωτισμό κι αντικατοπτρίζεται στην ανάπτυξη των τεχνολογικών επιτευγμάτων. Είναι μία ευθεία έκφραση της υποβάθμισης και της παρακμής του σύγχρονου ανθρώπου, ο οποίος δεν λογίζεται ως ένα μυθικό ή ιστορικό ον, αλλά ως ένας καταναλωτής εντός ενός τεχνολογικού περιβάλλοντος στο πλαίσιο ενός αντίστοιχου τεχνολογικού πολιτισμού. Η ηρωική παρόρμηση του ανθρώπου που λογιζόταν ως μυθικό ή ιστορικό ον χάθηκε παράλληλα.
Οι καταστροφικές δυνάμεις της απομυθοποίησης εξαλείφουν κι απωθούν βίαια τα μυθολογικά συστατικά απ' το καταναλωτικό περιβάλλον και την ανθρώπινη μνήμη, εξαφανίζοντας την 'επικίνδυνη διαίσθηση' που ενυπάρχει σ' αυτά. Εντός του τεχνολογικού περιβάλλοντος, το οποίο αποτελεί το τελικό στάδιο της πτώσης του σύγχρονου ανθρώπου, ο ανθρώπινος ορίζοντας φαίνεται να κλείνει, εξαιτίας ότι ο σύγχρονος άνθρωπος κατέχει μονάχα μία δύναμη που συνάμα αποτελεί και την φαινομενική ελευθερία γι' αυτόν. Την υλική 'ελευθερία' της κατανάλωσης, της αγοράς, της πώλησης και της μεταπώλησης. Του 'έχω, άρα υπάρχω'. Η ανύψωση αυτών σε κυρίαρχες αξίες του σύγχρονου μαζανθρώπου της κατοχής υλικών-χρημάτων, μαρτυρά τον θάνατο του ανθρώπου που περιγράψαμε. Ό,τι υπερβαίνει αξιακά κι υπαρξιακά το χαρακτηρισθέν 'ζώον της κατανάλωσης' είναι καταδικασμένο σε θάνατο. Ο 'θάνατος της τέχνης' για παράδειγμα, όπως καταμαρτυράει η ιστορική αβανγκάρντ αποτελεί συνέπεια του θανάτου του ανθρώπου. Η διαδικασία της απομυθοποίησης δεν μπορεί ποτέ να γίνει ολοκληρωτική, για τον απλούστατο λόγο ότι η καταστροφή δεν μπορεί ποτέ ν' αγγίξει τις μυθικές δυνάμεις. Τουναντίον, αυτές συνεχίζουν να υφίστανται και να επιστρέφουν μέσω της ιστορίας, είτε κάτω απ' το πρόσχημα της 'ιστορικότητας', είτε ως αντίθεση στην ιστορία. Αυτό ισχύει για το μονοδιάστατο σύμπαν της τεχνοκρατικής ουτοπίας. Τα μυθικά στοιχεία του καταναλωτικού πολιτισμού αντικαταταστάθηκαν απ' το μυθικό ομοίωμα: οι ραγδαία αναπτυσσόμενες ιδεολογίες-υποκουλτούρες κι οι μύθοι, ή η μυθολογία της κατανάλωσης, της οποίας οι ήρωες είναι φιγούρες βγαλμένες από κόμικ τύπου Superman. Ωστόσο, η περαίωση των μεγάλων και καταστροφικών διεργασιών της απομυθοποίησης δεν σημαίνει de jure κι επιστροφή στο μυθικό χρόνο.
Βρισκόμαστε στα μεσάνυκτα της ιστορίας, απ' την στιγμή που βλέπουμε δυσοίωνα τις μελλοντικές εξελίξεις. Η θέα συνοδεύεται από τρόμο και σκληρά προαισθήματα. Τα πράγματα που αντικρίζουμε ή θεωρούμε απατηλά ότι μπορούμε ακόμα να δούμε δεν έχουν πλέον υπόσταση. Είναι απρόσωπα. Αν πάλι τα κατονομάσουμε, δεν μπορούμε να ασκήσουμε επιρροή πάνω τους, πόσω μάλλον να τα ελέγξουμε. Κατά συνέπεια, όταν θεωρούμε πως επικρατεί ειρήνη, στην πραγματικότητα επικρατεί πόλεμος. Τα αντιφυσικά απατηλά σχέδια περί ευτυχίας μετατρέπονται σε δολοφονικές εκστάσεις, και γι' αυτό αρκεί μονάχα μία νύχτα. Το νόημα αυτών των λέξεων συμπυκνώνεται στην φράση του Jünger στην αρχή της ενότητας, όπου μας μεταφέρει το πλαίσιο της μετάβασης απ' τον μύθο στην ιστορία, και τη στιγμή κατά την οποία η μυθική συνείδηση αντικαταστάθηκε απ' την ιστορική. Η ιστορία φυσικά δεν υφίσταται όσο ο άνθρωπος. Η ιστορική συνείδηση απορρίπτει ως μη-ιστορική τους τεράστιους χώρους και εποχές, δηλαδή την 'προϊστορία', και τους λαούς, τους πολιτισμούς και τις χώρες, επειδή ένα άτομο ή ένα γεγονός πρέπει να έχουν πολύ ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που θα τα καθιστούν ιστορικά. Το κλειδί γι' αυτή τη μετάβαση, μας το παρέχει το έργο του Ηροδότου, μέσω του οποίου ο άνθρωπος 'περνά μέσα από μία χώρα που φωτίζεται απ' τις ακτίνες της αυγής'. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, υπήρχε κάτι άλλο, η μυθική νύκτα. Η νύκτα δεν ισοδυναμούσε με το σκότος. Τουναντίον, επρόκειτο για κάτι παραπάνω από όνειρο, ενώ ήταν ένας διαφορετικός τρόπος σύνδεσης των ανθρώπων και των γεγονότων της ιστορικής συνείδησης. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τις αχτίδες της αυγής που μας μεταφέρει ο Ηρόδοτος, όπου στέκεται στην κορυφή των βουνών και ξεχωρίζει την ημέρα από την νύκτα. Όχι μόνον τις δύο εποχές, τουναντίον δύο τύπους εποχών, τους δύο τύπους φωτός. Είναι το σημείο όπου μεταφερόμαστε απ' τον έναν τρόπο ύπαρξης σ' έναν άλλο πολύ πιο διαφορετικό, όπου χρονικά γεννιέται η ιστορία. Οι αρχαίες λατρείες υποχώρησαν και τη θέση τους πήραν οι θρησκείες. Οι Σταυροφορίες που προκλήθηκαν απ' την Δυτική Εκκλησία, είχαν ως αποτέλεσμα να βαθύνει το σχίσμα με την Ανατολική Εκκλησία, ενώ γεννήθηκε η λεγόμενη Μεταρρύθμιση, με απώτερη προσδοκία την επιστροφή στις 'βιβλικές ρίζες'. Ο ιστορικός κόσμος χαρακτηρίζεται από καταστροφές. Οι τελεολόγοι Marx και Fukuyama, προφήτευσαν αντίστοιχα την επιστημονική νομοτέλεια της αιχμαλωσίας των παραγωγικών σχέσεων και το τέλος όλων των κραταιών ιδεολογιών κι από κοινού το τέλος της ιστορίας.
Το μείζον είναι να αντιληφθούμε πως δεν υφίστανται μονάχα οι δυνάμεις ή οι διεργασίες που καλούμε ιστορικές κι ότι ο ρόλος του ανθρώπου εντός αυτής έχει αλλάξει δραστικά. Δεν δύναται να λειτουργήσει πλέον ισότιμα με τους Θεούς ή να τους ακολουθήσει, να τους εναντιωθεί ή να τους υποτάξει, καταπώς υπήρχαν στο μύθο. Ο άνθρωπος δεν είναι πια ενεργητικό υποκείμενο μέσα στην ιστορία, οδηγούμενος απ' τα πάθη του ή την θέλησή του, όπως συνέβαινε στην ώριμη ιστορική εποχή. Τουναντίον, έχει καταστεί μαριονέτα μίας άγνωστης δύναμης, όπου εμπλέκεται σε γεγονότα που τον υπερβαίνουν, εναντιώνονται στην θέλησή του και στέκουν πέραν του αντιληπτικού-ιδεατού ορίζοντα του. Η αίσθηση της συνείδησης έχει αντικατασταθεί από ένα βασίλειο του τρόμου. Ο άνθρωπος που έως πρότινος έβλεπε τον εαυτό του ως κυρίαρχο στην ιστορική εξέλιξη, αδυνατεί να διαγνώσει την αδυναμία του. Τα τεχνολογικά συστήματα κι οι κοινωνικές διεργασίες έχουν αυτοματοποιηθεί κι ο ίδιος ο άνθρωπος έχει εκτοπισθεί κι αποξενωθεί.
Οι πολιτικές λύσεις που προτείνονται ως πανάκεια των προβλημάτων δεν έχουν τ' αναμενόμενα αποτελέσματα, μ' αποτέλεσμα ν' αυξάνεται η κοινωνική αποσύνθεση. Αν ο άνθρωπος της εποχής μας δεν είχε κυριευτεί από πανικό, θα μπορούσε να αντιληφθεί την παρακμή του. Ο πανικός που τον διακατέχει αποτελεί σημάδι της αφύπνισης της 'επικίνδυνης διαίσθησης', ως απόδειξη όχι μόνο της ύπαρξης των μυθολογικών δυνάμεων που παρατηρούν την πορεία του ανθρώπου, αλλά της παρέμβασης τους. Το σύγχρονο 'φιλοσοφικό' ερώτημα για το 'νόημα της ιστορίας' αποτελεί ανόητο ερώτημα, καθότι απαντήθηκε ήδη απ' τον Ηρόδοτο. Το εν λόγω ερώτημα κείται έξω απ' τον ίδιο τον άνθρωπο, ενώ μπορεί ν' αποκτήσει λογική βάση μονάχα στην περίπτωση όπου η ιστορική πλεύση και το σημείο αναφορά της ιστορίας μετατοπισθεί έξω απ' αυτόν, είτε στην δημόσια σφαίρα, είτε στην σφαίρα της τεχνολογικής εξέλιξης. Η παρακμή του σύγχρονου ανθρώπου δεν νοείται ως παρακμή του μύθου ή της ιστορίας, τουναντίον ως παρακμή του ανθρώπου να ορίσει τον εαυτό του μέσα σ' αυτά.
Η προϊστορία κι η μετα-ιστορία αποκτούν την σημασία τους όταν η ιστορία, δηλαδή το οικοδόμημα που αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος παρουσιάσει απτά σημάδια κατάρρευσης. Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, το τεχνολογικό σύμπαν κι ο καταναλωτικός πολιτισμός οδεύουν προς το τέλος τους, κατά τον τρόπο με τον οποίο η κλασική εποχή τελείωσε με την ανάδυση της τεχνοκρατίας και του ολοκληρωτισμού, τα οποία ήλθαν στην επιφάνεια όχι εξαιτίας της εξέλιξης, τουναντίον εξαιτίας της έλλειψης θάρρους και της κυρίευσης του ανθρώπου από αδυναμία και φόβο. Φυσικά, η επιστροφή του μύθου δεν νοείται ως επιστροφή στην προϊστορία ή σε ένα προϊστορικό πλαίσιο που προκαλεί άλογο φόβο στον άνθρωπο. Ο σύγχρονος άνθρωπος είναι αδύναμος πνευματικά και ψυχολογικά, ώστε να κατανοήσει την διάσταση του φαινομένου. Μαζί με την ιστορία, κλιμακωτά εξαφανίζεται ο πολιτισμός στην παρούσα μορφή του, καθώς αυτή ταυτίζεται με ένα είδος κοινωνικής μηχανικής. Στο πλαίσιο της τεχνοκρατικής ουτοπίας, η οποία είναι αντίθετη στον πολιτισμό της ιστορικής περιόδου, η μαζική κουλτούρα αποτελεί τον τρόπο με τον όποιο καθοδηγείται η ενέργεια και διοχετεύονται οι φαντασιώσεις που ενθουσιάζουν τις μάζες. Αυτή είναι η κυρίαρχη κουλτούρα, η οποία εκτείνεται απ' τον συμβιβασμό μέχρι τον σκεπτικισμό και την στείρα αποδομητική άρνηση και την ειρωνεία, παραμένοντας ένα εργαλείο απομυθοποίησης-αποδόμησης του μύθου, αφήνοντας στον άνθρωπο την ψευδαίσθηση της ελεύθερης βούλησης. Η αφύπνιση επικίνδυνων διαισθήσεων κι αρχετύπων, στο περιθώριο της κοινωνικής μηχανικής, δημιουργεί ένα πλαίσιο σύγκρουσης κι οδηγεί σε καθυστερήσεις στη λειτουργία του υπάρχοντος μηχανισμού. Η ανάδυση της παράδοσης αποτελεί τον καταλύτη για την όξυνση αυτής της σύγκρουσης. Για ένα μεγάλο μέρος της ιστορικής περιόδου, ο πολιτισμός αποτελεί μία απόκρυφη περιοχή ιερών και μυθολογικών δυνάμεων που ο άνθρωπος δεν μπορεί να εκλογικεύσει. Αυτός είναι ένας απ' τους κύριους τρόπους με τους οποίους οι μυθολογικές δυνάμεις εισβάλλουν στην ιστορία, εν αντιθέσει προς το φυτευτό τεχνολογικό σύμπαν. Οι συμπαντικές ζυμώσεις γίνονται αντιληπτές απ' τον άνθρωπο περισσότερο διαισθητικά. Απαντούν ως επί τω πλείστον στην εσώτερη ανάγκη του ανθρώπου για μυθολογικό περιεχόμενο.
Ο πολιτισμός στην μετα-τεχνολογική εποχή βρίσκεται εγγύτερα-όσο ποτέ άλλοτε-με την επιστροφή της μυθολογίας, με όρους αναγνώρισης κι αφύπνισης του μυθολογικού υπόβαθρου. Τόσο το νόημα όσο κι ο σκοπός της απομυθοποίησης, πρέπει να περιοριστούν στο επίπεδο της αποκάθαρσης της παραδοσιακής λαογραφίας απ' τα εκφυλιστικά στοιχεία της, συμπληρώνοντας το κενό τους με τις αυθεντικές φυλετικές εκφράσεις της παράδοσης.
Μαχητικός Πυρήνας Μακεδονίας
