Η διεθνής διπλωματία συνομοτούσα εις βάρος της Ελλάδος, καθοδηγούμενη υπό ποικίλων εχθρών και κωφεύουσα εις την επιταγήν της ιστορίας του δικαίου, παραβλέπει πληθύν λόγων οίτινες συνηγορούν και απαιτούν την παραχώρησιν της Β.Ηπείρου εις αυτήν. Οι ως άνω λόγοι είναι οι κάτωθι:
12. Νομικοί
Η παραχώρησις της Βορείου Ηπείρου εις την Αλβανία εγένετο, ως ήδη ελέχθη, βάσει δύο διεθνών πράξεων, του πρωτοκόλλου της Φλωρεντίας (17-12-1913) και δια της αποφάσεως της εις Παρισίους Πρεσβευτικής Διασκέψεως (9-11-1921). Τα ελληνοαλβανικά σύνορα, ως έχουν σήμερον, καθωρίσθησαν κατά τα έτη 1923-1924, υπό της Διασυμμαχικής Επιτροπής της Πρεσβευτικής Διασκέψεως.
Δια τας ως άνω διεθνείς πράξεις, η Ελλάς διετύπωσεν αντιρρήσεις και επιφυλάξεις, η δε συμμετοχή της εις την Διεθνή Επιτροπήν καθορισμού των συνόρων, το 1923-1924, ουδόλως εσήμαινεν αναγνώρισιν αυτών.
Καίτοι, αι ων άνω πράξεις επεδίκαζον την Βόρειον Ήπειρον εις την Αλβανίαν, αι κάτωθι διεθνείς πράξεις αποτελούν τίτλους αναγνωρίσεως της Ελληνικότητος της Βορείου Ηπείρου: (α) Η συμφωνία Βενιζέλου-Πάσιτς (1913). (β) το Πρωτόκολλον της Κέρκυρας (1914). (γ) Η Συμφωνία της 26 Απριλίου 1915. (δ) Η Συμφωνία Βενιζέλου-Τιττόνι (1919). (ε) Το πρωτόκολλον της Καπεστίτσης (1920). (στ) Το ψήφισμα της Αμερικανικής Γερουσίας (1946).
Μεταπολεμικώς, το ζήτημα των Αλβανικών συνόρων ετέθη υπό συζήτησιν, ότε το Βορειοηπειρωτικόν ζήτημα ενεγράφη εις την ημερήσιαν διάταξιν της συνεδριάσεως της 30ης Αυγούστου 1946, της Διασκέψεως Ειρήνης των Παρισίων.
Η Ελλάς απέσυρε την αίτησιν της την 28ην Σεπτεμβρίου 1946 κατόπιν αιφνιδιαστικής Γ/Β προτάσεως. Η Ελλάς αποσύρασα την αίτησιν, δεν απέσυρε και το αίτημα της το οποίον υπέβαλε εκ νέου, κατά Νοέμβριον του 1946, εις το Συμβούλιον των Τεσσάρων Υπουργών.
Εις την διάσκεψιν των Τεσσάρων Υπουργών Εξωτερικών εις Νέαν Υόρκην, συνεφωνήθη, ότι απόφασις επί της Β.Ηπείρου θα ληφθή υπό των Υπουργών των Εξωτερικών της Αμερικής, της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Σοβιετικής Ενώσεως, μετά την υπογραφήν της Συνθήκης Ειρήνης μετά της Αυστρίας. Και η μεν Συνθήκη Ειρήνης μετά της Αυστρίας υπεγράφη την 15 Μαϊου 1955, το δε Βορειοηπειρωτικόν παραμένει έκτοτε εκκρεμές, διατηρούμενης εισέτι της εμπολέμου καταστάσεως μεταξύ Ελλάδος και Αλβανίας.
13. Ιστορικοί
Όλαι αι μαρτυρίαι των αρχαίων συγγραφέων συμπίπτουν επί του ότι η Βόρειος Ήπειρος κατοικείται από Ελληνικόν πληθυσμόν. Ο Στράβων, επί παραδείγματι, θέτει ως νότιον όριον των Ιλλυριών τον Γεννούσον, ή Σκούμπην ποταμόν. Ο Πολύβιος και ο Αριστοτέλης, και μετά ο Διονύσιος ο Περιηγητής (178 μ.Χ.), θέτουν ως αρχήν της Ελλάδος από Βορράν την Ωρικίαν (Ορικόν), πλησίον της σημερινής Αυλώνος. Ο Βυζαντινός ιστορικός Προκόπιος μαρτυρεί σαφώς (περί τον 6ο αιώνα μ.Χ.) ότι οι Ηπειρώται-Έλληνες κατοικούν ολόκληρον την περιοχήν μέχρι και της Επιδάμνου του σημερινού Δυρραχίου. Την άποψιν αυτήν δέχεται και ο μέγας ιστορικός Χέρττσμπεργ εις την ιστορίαν της Ελλάδος επί Ρωμαίων.
Εις την Βόρειον Ήπειρον και εις όλην την έκτασιν αυτής είναι κατεσπαρμένα τα μνημεία της Αρχαίας και Βυζαντινής ζωής, ώστε είναι προσφυέστατος ο χαρακτηρισμός του διαπρεπούς αρχαιολόγου κ.Φιλαδελφέως, κατά τον οποίον, 'αυτό το χώμα της Ηπείρου μαρτυρεί περί της Ελληνικότητος της'.
14. Εθνολογικοί
Η ετυμηγορία του Βορειοηπειρωτικού πληθυσμού, το σπουδαιότατον αυτό κριτήριον της Ελληνικότητος, κατά την αρχήν περί αυτοδιαθέσεως των λαών, επανειλλημένως έχει εκδηλωθή υπέρ της Ελληνικότητός του.
Ήδη από της αρχαιότητος, όταν ο Ευρωπαϊκός πολιτισμός, εκπροσωπούμενος αποκλειστικώς από τον ελληνικόν τοιούτον, ετίθετο υπό σκληράν δοκιμασίαν ένεκα των Περσικών επιδρομών, εις τους Ελληνικούς εκείνους αγώνας συμμέτεσχεν και ο πληθυσμός της ενιαίας και αδιαιρέτου Ηπείρου. Όταν, δια του Μ.Αλεξάνδρου, μετεδίδοντο τα φώτα του Ελληνικού πολιτισμού εις τα βάθη της Ανατολής και εις την Αίγυπτον, και οι Ηπειρώται δεν παρέλειψαν να παράσχουν την συμβολήν των εις την πανελλήνιον αυτήν εκπολιτιστικήν ενέργειαν. Όταν, μετά αιώνας, το Ελληνικόν Βυζάντιον υπέκυψεν εις την Λατινικήν επιδρομήν, ο ελληνισμός ευρήκε την κρατικήν αυτών εκδήλωσιν εις την Ήπειρον.
Ιδρύθη τότε εκεί το 'Δεσποτάτον της Ηπείρου', το οποίον, εκτεινόμενον προς βορράν μέχρι του Δυρραχίου, διεκήρυσσεν, κατά την έκφρασιν του Α.Μαλλιαράκη, 'ακμαίον το Ελληνικόν φρόνημα και ακλόνητον την πίστιν και διέσωσεν τον Ελληνισμόν εις τας χώρας ταύτας εκ του κινδύνου της καταστροφής αυτού υπό των Φράγκων και Βουλγάρων'.
Καθ' όλην την περίοδον του Μεσαίωνος και εν συνεχεία εις τους χρόνους της Τουρκοκρατίας, η Ήπειρος, απέβη το πνευματικόν κέντρον όλης της Ελλάδος και η Πανελλήνιος εστία, όπου εξεδηλούτο έντονος ο Εθνικός παλμός του υποδούλου Ελληνικού Έθνους.
15. Γεωπολιτικοί
Η Ήπειρος είναι ενιαίος γεωγραφικός χώρος της Βαλκανικής χερσονήσου όστις προς Βορράν ορίζεται υπό της κοιλάδας του Ποταμού Σκούμπη (Γεννούσου).
16. Στρατηγικοί
Η σημερινή Ελληνοαλβανική μεθόριος, αρχόμενη από του τριεθνούς σημείου (εντός της Μεγ. Πρέσπας), καταλήγει εις τον κόλπον της Φτελιάς (έναντι Κέρκυρας) και αφήνουσα, κατόπιν λοξής αποτμήσεως, την Βόρειον Ήπειρον εις την Αλβανίαν, παρουσιάζει συνολικόν ανάπτυγμα 250 χιλιομέτρων. Κατά τον χαρακτηρισμόν του Βιλάμοβιτς, η ανωτέρω γραμμή απεδείχθη ότι καθιστά εύθραυστον την εθνικήν μας ασφάλειαν. Ο Άγγλος Σχης Μάρρεϋ έγραφεν σχετικώς:
'Η γραμμή της Φλωρεντίας, στρατιωτικώς αφήνει τα Ιωάννινα εις τον αέρα'. Αποφαίνεται δε ότι, δια την ασφάλειαν αυτών από παντός εκ Βορρά κινδύνου, επεβάλλετο η ενσωμάτωσις εις την Ελληνικήν επικράτειαν της Χειμάρρας, του Τεπελενίου, της Κλεισούρας και της Κορυτσάς και η προώθησις ταύτης επί της φυσικής γραμμής στοιχιζόμενης επί των Ακροκεραύνιων ορέων και της Τρεμπεσίνας. Την αλήθειαν της διαπιστώσεως αυτής επεβεβαίωσαν και πρόσφατα πολεμικά γεγονότα, κατά τον πόλεμον 1940-1941 και κατά τον νωπόν αντισυμμοριακόν αγώνα οπότε, ο αδίκως εις την Αλβανίαν επιδικασθείς ελληνικός χώρος προσεπόρισεν εις τον επιδρομέα πλήθος στρατιωτικών πλεονεκτημάτων. Η ενσωμάτωσις της Βορείου Ηπείρου εις την Ελλάδα θα συνεπιφέρη προώθησιν της σημερινής μεθορίου κατά 60χλμ Βορειοδυτικώς. Η ανωτέρω διευθέτησις πλην των ιστορικών και εθνολογικών λόγων, επιβάλλεται και δια στρατηγικούς λόγους απαραίτητους δια την ασφάλισιν της αμύνης της Ελλάδος.
17. Πνευματικοί
Ως προελέχθη, πλείσται πόλεις της Β. Ηπείρου ανεδείχθησαν εις σπουδαία κέντρα του Ελληνισμού, ως το Αργυρόκαστρον, το Δέλβινον, ή Μοσχόπολις, η Κορτσά, ενώ πάμπολλα σχολεία ανάγουν την ίδρυσίν των εις τον Κοσμάν τον Αιτωλόν. Αρκεί να σημειωθή ότι το 1913 υπήρχον 360 Ελληνικά σχολεία, 240 εκκλησίαι με 348 ιερείς.
18. Ηθικοί
Είναι μοναδικόν φαινόμενον καθ' ο πληθυσμός ανώτερος εις πολιτισμόν και παιδείαν, όστις προσέφερεν τόσα εις τον σημερινόν πολιτισμόν της ανθρωπότητος να διαβιοί σήμερον υπό υποδεέστερον και βάρβαρον τοιούτον παρά την θέλησίν του.
ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
19. Διαπιστώσεις
Τοιαύτη υπήρξεν η Ιστορία της Βορείου Ηπείρου, ώστε ο επίλογός της δεν είναι ειμή μία κραυγή του δικαίου της, όπως αποδοθή εκεί όπου φυσικώς, εθνολογικώς, ιστορικώς ανήκει.
α. Ουδείς σήμερον δύναται να αμφισβητήση τους τίτλους της Ελληνικότητος της Βορείου Ηπείρου.
β.Η Βόρειος Ήπειρος αποτελεί την λυδίαν πέτραν της δικαιοσύνης και των ηθικών και φιλελεύθερων αρχών των Μεγάλεων Δυνάμεων.
γ. Το Βορειοηπειρωτικόν δράμα θα λυθή οπωσδήποτε κάποτε, αρκεί να διαφωτισθή η διεθνής γνώμη και να υφίσταται διαρκής διεκδίκησις των δικαιωμάτων.
δ. Απαιτείται συνεχής και επίμονος αγών εν ευθέτω χρόνω εις όλα τα μέτωπα, πολιτικά και διπλωματικά διά την απόδοσιν της Βορείου Ηπείρου εις την Ελλάδα.
ε. Θα ήρκει το υπό του Ιταλού Υπουργού ΣΟΝΙΜΙ λεχθέν εις τον Έλληνα αντιπρόσωπον ΚΑΚΛΑΜΑΝΟΝ καθ' όσον οσονδήποτε ισχυρόν και εάν είναι το δίκαιον μίας μικράς χώρας ως η Ελλάς δεν είναι δυνατόν να είναι ισχυρότερον του συμφέροντος μίας μεγάλης Δυνάμεως ως η Ιταλία. Προϊόντως όμως του χρόνου τόσον η μεγάλη αυτή Δύναμις όσον και αι λοιπαί, αντελήφθησαν ότι το μόνον το οποίον επέτυχον ήτο η ισχυροποίησις των Ρωσικών θέσεων και εν συνεχεία των Κινεζικών εις την Βαλκανικήν και ότι θα ήτο προτιμοτέρα η Ελλάς ως αντίπαλος εις το Αδριατικόν, παρά η παρουσία της Ρωσίας ή της Κίνας εις την νήσον Σάσσωνα. Φανερόν ότι η Β.Ήπειρος θα εξυπηρέτει ασφαλώς τα συμφέροντα των Δυνάμεων αυτών εις την Μεσόγειον εφ' όσον ευρίσκετο εις Ελληνικάς χείρας.
21. Συμπεράσματα
Συμπερασματικώς δυνάμεθα να συνοψίσωμεν τας θέσεις των ενδιαφερομένων ως κάτωθι:
α. Ελληνική Θέσις
(1) Η Ελλάς ουδέποτε παρητήθη των επί της Β.Ηπείρου δικαιωμάτων της. Διεκδικεί ταύτην ως αναπόσπαστον τμήμα της και επιδιώκει την ενσωμάτωσίν της.
(2) Δια την απελευθέρωσιν της Β.Ηπείρου και διάσωσιν των στεναζόντων αδελφών μας, δραστηρίως κινούμενοι καταβάλλουν προσπαθείας προς πάσαν κατεύθυνσιν η Κεντρική Επιτροπή Βορειοηπειρωτικού Αγώνος (ΚΕΒΑ) και η Πανηπειρωτική Ομοσπονδία Αμερικής.
β. Αλβανική Θέσις
(1) Δεν αναγνωρίζει Ελληνικά δικαιώματα επί της Β.Ηπείρου, παραδέχεται μόνον την ύπαρξιν Ελληνικής μειονότητος εις Ν.Αλβανίαν, και μόνον εις τας επαρχίας Αργυροκάστρου και Δελβίνου. Επιχειρεί αλλοίωσιν της εθνολογικής συστάσεως της περιοχής και χαλάρωσιν της Εθνικής συνειδήσεως του Ελληνικού πληθυσμού δια διαφόρων μέτρων βίας και εξοντοτικών μεθόδων. Προς αντιπερισπασμόν, ομιλεί περί Αλβανικών αξιώσεων επί των Ελληνικών εδαφών Ιωαννίνων, Θεσπρωτίας και Πρεβέζης.
(2) Εις την πολιτικήν της αυτήν συνεπικουρείται και υπό των εν εξορία ευρισκομένων Αλβανικών Κομμάτων και Οργανώσεων.
Απόσπασμα από το βιβλίο 'Θέματα Γενικής Επιμορφώσεως' (Αθήνα, 1982), σελίδες 141-145, Διεύθυνσις Εκδόσεων / ΓΕΣ.
