Η Θεσσαλονίκη κατά τους 18ο και 19ο αιώνες υπήρξε ένα μεγάλο ζυμωτήριο εθνικών κυρίως και θρησκευτικών διαφοροποιήσεων. Το ελληνικό στοιχείο, το οθωμανικό, το εβραϊκό υποχρεώθηκαν σε μίαν συνύπαρξη-αλληλεπίδραση, απ' την οποία προέκυψαν ποικίλες ανακατατάξεις. Εξαιτίας του αποικισμού της απ' τους εκδιωχθέντες Εβραίους της Ισπανίας, διαδραμάτισε έναν ξέχωρο ρόλο στις γεωπολιτικές μεταβολές στην ευρύτερη περιοχή της Βαλκανικής. Η Θεσσαλονίκη αποκλήθηκε στο παρελθόν 'μητέρα του Ισραήλ' ('ir v’em beyisrael). Βάσει του διατάγματος της Αλάμπρα, περίπου 200.000 Εβραίοι εξεδιώχθησαν απ' την Ισπανία το 1492. Με το Διάταγμα της Αλάμπρα, δινόταν στους Εβραίους της Ισπανίας διάστημα 4 μηνών απ' τους μονάρχες είτε να ασπαστούν τον Καθολικισμό είτε να εγκαταλείψουν την Ισπανία. Χιλιάδες Εβραίοι κατέφυγαν στην Πορτογαλία, τη Βόρεια Αφρική, την Ιταλία και την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Την ίδια χρονιά, ο Φερδινάνδος με επιστολή του καλούσε πίσω στην Ισπανία τους Εβραίους που είχαν εγκαταλείψει την Καστίλη και την Αραγωνία, μονάχα με την προϋπόθεση να ήταν Χριστιανοί.
Οι περισσότεροι εκ των οποίων εποίκισαν τον ελλαδικό χώρο είναι Σεφαραδίτες, οι πρόγονοι των οποίων εξεδιώχθησαν απ' την Ισπανία το 1492. Οι περισσότεροι εξ αυτών εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη, όπου ευημερούσαν επί αιώνες. Η παραδοσιακή γλώσσα των Σεφαραδιτών ήτο η Ισπανοεβραϊκή ή Λαντίνο και η κοινότητά τους αποτελούσε, μέχρι το 'Ολοκαύτωμα', 'μοναδικό μείγμα οθωμανικής, βαλκανικής και ισπανικής επιρροής'. Το Ίδρυμα Προωθήσεως Σεφαραδίτικων Μελετών και Κουλτούρας θεωρεί τη σεφαρδίτικη κοινότητα της Θεσσαλονίκης 'αναμφισβήτητα μία από τις σπουδαιότερες ανά τον κόσμο'. Εξ ου η ιδιαίτερη σημασία που έχει η Θεσσαλονίκη και ως εκ τούτου η εκεί κοινότητα των Εβραίων για τον ίδιο τον Εβραϊσμό της Διασποράς. Το 1487, ο Σουλτάνος έδωσε άδεια σε 120.000 Εβραίους να εγκατασταθούν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι Εβραίοι αυτοί Σεφαρδίτες είχαν εξασφαλίσει μεγάλα προνόμια, κατόπιν ειδικών συμφωνιών με την 'Υψηλή Πύλη'. Η πλειοψηφία τους εγκαταστάθηκε στην Θεσσαλονίκη το 1516, αφού προηγουμένως έκαναν δώρο στον Σουλτάνο το ιλλιγιώδες για την εποχή ποσό των 2.000.000 λιρών. Η Δρ. Ρένα Μόλχο στην οποία έχουμε αναφερθεί κατ' επανειλημμένως βαφτίζει την Θεσσαλονίκη ως 'Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων'. Άλλες εβραϊκές πηγές αναφέρουν τις Ηνωμένες Πολιτείες στις οποίες οι Εβραίοι διείδαν μία άλλη 'Γη της Επαγγελίας' ως την 'Χρυσή Μεδίνα'. Ο Εβραίος συγγραφεύς Mark Mazower στο πολύκροτο βιβλίο του με τίτλο 'Θεσσαλονίκη: Πόλη των φαντασμάτων' (εκδ. Αλεξάνδρεια), αναφερόμενος στη σχέση Χριστιανών, Μουσουλμάνων και Εβραίων στους χρόνους 1430-1950, λέγει για την εμπλοκή της εβραϊκής κοινότητος στην βενιζελική πολιτική: 'Το 1934 (ο Βενιζέλος) είπε σ’ ένα δημοσιογράφο της Jewish Post ότι «Οι Έλληνες δε θέλουν να επηρεάζουν οι Εβραίοι την ελληνική πολιτική… Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης ακολουθούν εθνική εβραϊκή πολιτική. Δεν είναι Έλληνες και δε νιώθουν Έλληνες. Επομένως δεν πρέπει ν’ ανακατεύονται στις ελληνικές υποθέσεις'. Και συνέχισε λέγοντας: 'Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης δεν είναι Έλληνες πατριώτες αλλά Εβραίοι πατριώτες. Αισθάνονται πιο κοντά στους Τούρκους απ’ ό,τι σ’ εμάς… Δεν θα επιτρέψω στους Εβραίους να επηρεάζουν την ελληνική πολιτική'.
Επί οθωμανικής κατάκτησης η Θεσσαλονίκη ονομαζόταν Selânik. Το πολυπολιτισμικό στοιχείο, η ηθική κατάπτωση, η μιζέρια, η αξιακή χρεοκοπία που χαρακτηρίζουν έως και σήμερα ένα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού της δεν αποτελούν τίποτα άλλο από εβραϊκές και οθωμανικές επιρροές. Με τις πολυεθνικές συνήθειές και τις πάσης φύσεως απολαύσεις της, υπερκαλύπτεται ο πολιτιστικός όλεθρος που συνετελέσθη. Η Selânik χρησιμοποιήθηκε ως θρησκευτική-εκπαιδευτική μητρόπολη του εβραϊσμού, άλλως Ταλμούδ Τορά, έχοντας 'ως πρωταρχικό στόχο τη διάδοση της γνώσης του Νόμου' και που δίδασκε 'τα βασικά στοιχεία της θρησκείας και της εβραϊκής γλώσσας'. Η Selânik ήτο κέντρο ταλμουδικής μόρφωσης και φιλοσοφίας, με την πρωτοτυπία της να εξαντλείται στον μυστικισμό, τις προφητείες και τον μεσσιανισμό των τυχοδιωκτών, οι οποίοι σπούδασαν στην πόλη κατά τον 16ο και 17ο αιώνα, με μηδενική γνώση των Αρχαίων και της αρχαιοελληνικής εκτός από έναν υποτυπώδη, 'λατινικό' Αριστοτέλη και ορισμένους αρχαίους ιατρούς συγγραφείς, κι αυτά όλα ήταν προϊόντα της παρασιτικής παρουσίας τους στην Ισπανία και όχι φυσικά δημιουργήματα της σαλονικιώτικης κοινότητας. Παρ' ότι ιδρύθηκε τυπογραφείο το 1515, τα βιβλία που εξεδόθησαν είναι θρησκευτικά και μόνον, και κανένα βιβλίο δεν εξεδόθη άνευ αδείας των ραβίνων. Τον 19ο αιώνα ένας προσήλυτος πρώην Ελληνορθόδοξος συνέγραψε το 'Abrahamhanokhi' ('Εγώ είμαι ο Αβραάμ'), απάνθισμα ραββινικών αποφάσεων. Η 'Μητέρα του Ισραήλ' και όχι η Θεσσαλονίκη είχε το θλιβερό προνόμιο, ως 'φωλιά των καβαλιστών', ν' αποκαλείται 'eretzKechef (τόπος μαγείας)' απ' τους ίδιους τους οθωμανούς Εβραίους. Παρ' όλο που στη Θεσσαλονίκη υπήρχε ο αγιογράφος Εμμανουήλ Πανσέληνος κι η 'Μακεδονική Σχολή', η οποία κατά την γνώμη ορισμένων επηρέασε τον διάσημο ζωγράφο Giotto di Bondone απ' την Φλωρεντία και επηρέασε την αγιογραφία στα Βαλκάνια, δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο σημαντικό στην προσφορά του σαλονικιώτικου ισλαμικού και ιουδαϊκού πολιτισμού στις τέχνες και τα γράμματα του Ισλάμ και του Ιουδαϊσμού αντίστοιχα. Ο Πανσέληνος άφησε πολλές σημαντικές αγιογραφίες στο Άγιο Όρος, ιδίως στην μονή Βατοπεδίου, της Λαύρας και του Πρωτάτου των Καρυών. Ακόμη κι αν κάποιος, ανεξαρτήτως λόγων, δεν θεωρεί σημαντική την πνευματικότητα της Ορθοδοξίας, είναι αναγκασμένος να παραδεχτεί ότι η επιρροή της Θεσσαλονίκης στην διαμόρφωση της Ορθοδοξίας και στις τέχνες είναι μεγάλη ενώ η επίδρασή της Selânik στο παγκόσμιο Ισλάμ και τον Ιουδαϊσμό είναι από μικρή έως ασήμαντη.
Οι βυζαντινής αρχιτεκτονικής ναοί της Θεσσαλονίκης δίνουν την εντύπωση της ανωτερότητας της Θεσσαλονίκης έναντι της Selânik, συγκρινόμενοι με τα κακέκτυπα της βυζαντινής αρχιτεκτονικής έως τον 19ο αιώνα τζαμιά, τα οποία δεν είχαν καμιά ιδιαίτερη ιστορική ή αρχιτεκτονική αξία και ήσαν απλά κτίρια, και τις συναγωγές, οι οποίες ήσαν απλά κτήρια χωρίς ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον, η σαλονικιώτικη οθωμανική συναγωγή ήταν κτήριο χωρίς εξωτερικά στολίδια, χωρίς καμιά προσωπικότητα, χτισμένη κάτω από το δρόμο, όλο και πιο χωμένη σ’ ένα είδος τάφρου και του οποίου η αρχιτεκτονική είναι από τις πιο υποτυπώδεις, και εξωτερικά είναι για λύπηση, συχνά χοντροκομμένες, χαμηλές και άχαρες. Για το χτίσιμό τους επιλέγετο κάποιο κοίλωμα στο έδαφος, κάτι σαν βαθούλωμα. Αυτές είναι ορισμένες περιγραφές δοθείσες από Εβραίους της Θεσσαλονίκης. Ο Mark Mazower κάνει λόγο για τις εξωτερικά 'λιτές και μετρίων διαστάσεων συναγωγές', ώστε να ωραιοποιήσει την Τουρκοκρατία ή ν' αποκρύψει τις θλιβερές συνθήκες της. Το ίδιο συμβαίνει με τους ελληνορθόδοξους ναούς της Selânik. Δεν μπορεί ν' αποτυπωθεί διαφορετικά απ' την επίδραση των Τούρκων στον πολιτισμό των υποτελών τους. Στη Θεσσαλονίκη εκδόθηκαν το Σύνταγμα κατά στοιχείων, του Ματθαίου Βλαστάρη, που επηρέασε τους λαούς της Ανατολικής Ευρώπης, και στα 1345 η Εξάβιβλος του Αρμενόπουλου, η οποία ώς το 1946 χρησιμοποιούταν από τους υπόδουλους Έλληνες και το ελληνικό κράτος έχοντας θέση αστικού δικαίου: Τίποτε αντίστοιχο και σπουδαίο για την νομική σκέψη του Ισλάμ και του Ιουδαϊσμού δεν δημιουργήθηκε από Μουσουλμάνους και Εβραίους της Selânik. Τι προσκόμισε στον πολιτισμό της πόλης το γεγονός ότι στην Selânik εκδιδόταν το παντουρκικό περιοδικό 'Τουράν'; Στη βυζαντινή Θεσσαλονίκη υπήρχε το κίνημα των Ζηλωτών, που θυμίζει τις δημοκρατικές απόπειρες των ιταλικών πόλεων του 14ου αιώνα: Τίποτα αντίστοιχο στην πολιτική σκέψη και πράξη δεν παρουσίασαν οι νέοι κάτοικοι και κυρίαρχοι της Selânik, εκτός από ατελείωτους τεμενάδες και ενδοκοινοτικές και διακοινοτικές μηχανορραφίες, ενώ 'οι Ραβίνοι κυβερνούν εν ονόματι του Ταλμούδ'. Τι το συναρπαστικό υπάρχει στην εισαγωγή ισπανικών μηχανισμών βασανισμού (κατ’ απομίμηση της Ιεράς Εξέτασης) από τους ραββίνους για τους 'ασεβείς' Εβραίους της Selânik; Ο πληθυσμός της βυζαντινής Θεσσαλονίκης έφθανε τις διακόσιες χιλιάδες τον 8ο και 9ο αιώνες, αριθμό του οποίου το μέγεθος για να καταλάβει κανείς πρέπει τον να συγκρίνει με τον ελάχιστο πληθυσμό των τοτινών ευρωπαϊκών πόλεων, και τις 50 με 100 χιλιάδες στα μέσα του 14ου αιώνος: Η παραγνωρισμένη απ' τους εθνοκεντρικούς Selânik μετά αναρίθμητων εποικισμών μόλις στις αρχές του 20ού αιώνα (1913) έφθασε τις 157 χιλιάδες, στα 1519 είχε 28 χιλιάδες και στα 1613, εποχή της παραδείσιας ακμής της, είχε πληθυσμό 18 χιλιάδες, ενώ ακόμη και στα 1423 η παρακμάζουσα Θεσσαλονίκη είχε πληθυσμό 20-25 χιλιάδες (40 χιλιάδες στις αρχές του 15ου αι.), μεγαλύτερο από εκείνον της Selânik· ίσως επειδή υπό τους Οσμανούς η πόλη ήταν μια πόλη των επιδημιών, μια 'χολερούπολη', μια πόλη των σφαγών αμάχων. Η Selânik ήταν η πόλη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην οποία προαποφασίστηκε το 1911 η γενοκτονία των Αρμενίων και των χριστιανών Μικρασιατών. Κάθε σύγκριση μεταξύ της 'παραγνωρισμένης λόγω εθνικισμού, αλλά σημαντικής Selânik' και της βυζαντινής, ελληνικής Θεσσαλονίκης είναι άνιση. Αν υπάρχει χαρακτηριστικός εκπρόσωπος της πολυεθνικής Selânik ώστε να αποφανθούμε για την ιδιαίτερη αξία της και να θρηνήσουμε το χαμό της, αυτός είναι ο σφαγέας Κεμάλ καθώς και οι καβαλιστές, καιροσκόποι οπαδοί ενός δειλού αρνησίθρησκου και αυτοανακηρυγμένου σε Μεσσία, του Σαμπατάι Σεβή.
Ακραιφνείς Βούλγαροι εθνικιστές άρχισαν από το 1890 να δημιουργούν επαναστατικές ομάδες με σκοπό τον εκβουλγαρισμό των κατοίκων της Μακεδονίας. Η πιο γνωστή από αυτές, ήταν μία μυστική οργάνωση, η ΤMORO (Taina Makedonsko-Odrinsko Revolucionerna Organizacija= Μυστική Μακεδονο-Ανδριανουπολίτικη Επαναστατική Οργάνωση) η οποία αργότερα ονομάστηκε 'Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση' (ΕΜΕΟ). Απ' την αρχή στους κόλπους της οργάνωσης υπήρξαν δύο τάσεις: Οι 'Βερχοβιστές', απ' τον όρο Varhoven Komitet, οι οπαδοί της Ανωτάτης Επιτροπής που απέβλεπαν στην ενσωμάτωση της Μακεδονίας στη Βουλγαρία και οι 'Σεντραλιστές' (απ' τον όρο Centralen Komitet), οι οποίοι προτιμούσαν τη δημιουργία ανεξάρτητου ή αυτόνομου κράτους της Μακεδονίας. Οι δύο αντιμαχόμενες τάσεις, συνενώθηκαν το 1898, όταν αρχηγός της Ανωτάτης Επιτροπής εκλέχθηκε ο πρώην διευθυντής του βουλγαρικού γυμνασίου Θεσσαλονίκης Μπόρις Σαράφωφ. Την ίδια περίοδο, άρχισαν να εισέρχονται στη Μακεδονία ένοπλες ομάδες βουλγάρων, που έμειναν γνωστοί ως 'κομιτατζήδες', από το βουλγαρικό Komitet= Επιτροπή.
Το ανίσχυρο ελλαδικό κράτος δεν είχε τη δυνατότητα να ενισχύσει τους Έλληνες της Μακεδονίας. Συνεπεία αυτού με πρωτοβουλία νέων αξιωματικών, δημιούργησαν το 1894 την 'Εθνική Εταιρία', με στόχο την παροχή βοήθειας προς τους ελληνικούς πληθυσμούς στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το 1896 και στις αρχές του 1897, η οργάνωση απέστειλε ένοπλες ομάδες στη Μακεδονία για την ενίσχυση των καταπιεζόμενων Ελλήνων. Οι Βούλγαροι στη Μακεδονία απολάμβαναν της εύνοιας της τουρκικής διοικήσεως, οι κομιτατζήδες άρχισαν την άνοιξη του 1903 μία σειρά τρομοκρατικών ενεργειών, για να πτοήσουν-κατατρομοκρατήσουν το ελληνικό στοιχείο και τις άλλες εθνότητες που ζούσαν στη Μακεδονία.
Οι 'Βαρκάρηδες' ήταν μία ολιγομελής οργάνωση που ίδρυσαν το 1897 απόφοιτοι του βουλγαρικού γυμνασίου Θεσσαλονίκης. 'Μαθητευόμενοι επαναστάτες', ιδεολόγοι μηδενιστές που 'εγκατέλειψαν τα όρια της έννομης τάξης και σάλπαραν με μια βάρκα στις ελεύθερες και άγριες θάλασσες της παρανομίας' όπως έγραφαν. Αν και είχαν αρχικά ιδεολογική σχέση με την 'Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση' (ΕΜΕΟ), την πολιτική οργάνωση των Βουλγάρων της Μακεδονίας, που συγκροτήθηκε στο 1893 με έδρα τους τη Θεσσαλονίκη, πολύ σύντομα ανεξαρτητοποιήθηκαν και ακολούθησαν δικό τους δρόμο. Σύμφωνα με τους ιδρυτές, αρχικός σκοπός ήταν η απελευθέρωση της Μακεδονίας απ' τους Τούρκους με το σύνθημα 'Η Μακεδονία στους Μακεδόνες' και τη διατήρηση της βουλγαρικής εθνικής ταυτότητας στις ευρωπαϊκές οθωμανικές κτήσεις. Στον όρκο που έδιναν τα μέλη της γίνονταν σαφής διάκριση μεταξύ Βουλγάρων και Ελλήνων και τονίζονταν ότι οι χριστιανικές εθνότητες θα συνεργάζονταν για την αποκήρυξη του Οθωμανικού ζυγού. Στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε απ' τον βουλγαρικό μεγαλοϊδεατισμό, ώστε μέσω της αυτονόμησης του γεωγραφικού χώρου της Μακεδονίας, που θα αποτελούσε το πρώτο βήμα, να ακολουθούσε η μελλοντική ενσωμάτωσή του στη Βουλγαρία. Η ΕΜΕΟ οργάνωσε ένα εκτεταμένο ένοπλο δίκτυο τρομοκρατίας στην ευρύτερη περιοχή, ενώ ευθύνεται για αναρίθμητα εγκλήματα σε βάρος αμάχων Ελλήνων της Μακεδονίας, όσο και άλλων εθνοτήτων Σέρβων, Εβραίων ακόμα και Τούρκων. Να σημειωθεί πως δεν ήταν η μοναδική οργάνωση που έδρασε κατ' αυτό τον τρόπο.
Σύμφωνα με έναν απ' τους ιδρυτές της, τον Ίβαν Χατζζι Νικόλοβ, εγκρίθηκαν οι παρακάτω αρχές: 1) Η Οργάνωση να είναι μυστική και επαναστατική. 2) Περιοχή της να αποτελεί μόνο η Μακεδονία, στα γεωγραφικά και εθνογραφικά της σύνορα, και για το λόγο αυτό έλαβε το όνομα Εσωτερική. 3) Μέλη της θα είναι γεννημένα και πρόσωπα που ζουν στη Μακεδονία, ανεξαρτήτως θρησκείας και εθνικότητας. 4) Ο πολιτικός σκοπός των οργανωμένων Μακεδόνων είναι αυτονομία της Μακεδονίας. 5) Να προστατευτεί η ανεξαρτησία της οργάνωσης, για να μην πέσει υπό την επίδραση της πολιτικής των γειτονικών κρατών.
Η πρώτη ενέργεια των Βαρκάρηδων ήταν να ανατινάξουν την Οθωμανική Τράπεζα, το διατηρητέο κτίριο στην οδό Φράγκων, οπου στεγάζεται σήμερα το Κρατικό Ωδείο. Το βομβιστικό προγραμμά τους περιλάμβανε, εκτός απ' την τράπεζα, και άλλους στόχους με ρίψη βομβών και φυσιγγιών γεμάτα με δυναμίτιδα, που είχαν κατασκευάσει τα μέλη της οργάνωσης. Για λίγες μέρες, στα τέλη Απριλίου του 1903, η Θεσσαλονίκη έζησε ενα φοβερό όργιο εκρήξεων, έχοντας συγκριτικά λίγα θύματα για το μέγεθος των υλικών ζημιών. Η Οθωμανική Τράπεζα πυροδοτήθηκε με ένα φυτίλι, γκρεμίστηκε συθέμελα και μόνο η προσοψή της θύμιζε το μεγαλοπρεπές κτίριο. Τα τραπεζικά αποθέματα με τουρκικές λίρες έμειναν ακέραια και μεταφέρθηκαν σε τουρκικό θωρηκτό, ενω οι συναλλαγές για μερικές μέρες γίνονταν στο ύπαιθρο. Η γερμανική λέσχη κατέρρευσε και ζημιές έπαθε το γειτονικό ξενοδοχείο 'Κολόμπο'. Η αμαξοστοιχία που ερχόταν απ' την Αλεξανδρούπολη με 300 επιβάτες υπέστη μικρές ζημιές, ενω η επίθεση στο εργοστάσιο του αεριόφωτος δεν είχε καταστροφικά αποτελέσματα, πέρα απο μικροζημιές σε κτίρια.
Οι 'Βαρκάρηδες' έγιναν γνωστοί στο κοινό απ' την έκδοση του 'Δαίμονα του Τυπογραφείου'. Η έκδοση αυτή άντλησε την ύλη της σχεδόν αποκλειστικά από ένα άλλο βιβλίο, το 'Οι Βαρκάρηδες της Θεσσαλονίκης, η αναρχική βουλγάρικη ομάδα και οι βομβιστικές ενέργειες του 1903' του Γιάννη Μέγα απ' τις εκδόσεις 'Τροχαλία' (1994). Η μοναδική προσθήκη της έκδοσης είναι διάφορα αποσπάσματα του βιβλίου 'The Balkan Trail' του αμερικάνου δημοσιογράφου Φρέντερικ Μουρ (εκδόσεις 'Smith&Elder) που ταξίδευε στα Βαλκάνια την εποχή των επιθέσεων των Βαρκάρηδων, μια περιήγηση που κατέγραψε στο βιβλίο του, σε μία έκδοση του 1906. Οι Βαρκάρηδες υιοθέτησαν τον τερορισμό. Ήταν μία μηδενιστική ομάδα. Η περίοδος του τερορισμού της ομάδας ήταν τα Απριλιανά του 1903. Με την ονομασία 'Απριλιανά του 1903' χαρακτηρίζονται τα γεγονότα της βουλγαρικής τρομοκρατικής επίθεσης που συγκλόνισαν την τουρκοκρατούμενη τότε Θεσσαλονίκη, τον Απρίλιο του 1903. Δράστες ήταν μια ομάδα νεαρών Βουλγάρων με την επωνυμία Γεμιτζήδες (ή βαρκάρηδες). Από τις βομβιστικές εκείνες επιθέσεις υπήρξαν πολλά θύματα και καταστροφές. Οι Γεμιτζήδες ήταν μία συν τοίς άλλοις εθνικιστική αναρχική ομάδα που δρούσε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, στις αρχές του 20ού αιώνος. Τα μέλη της, όλοι τους απόφοιτοι του Βουλγαρικού Γυμνασίου Αρρένων της Θεσσαλονίκης, εξαπέλυσαν σειρά τρομοκρατικών βομβιστικών επιθέσεων με σκοπό την προσέλκυση της προσοχής των Μεγάλων Δυνάμεων στο πρόβλημα της οθωμανικής καταπίεσης στη Μακεδονία και Ανατολική Θράκη. Αρχικός σκοπός της ομάδας ήταν η δολοφονία του Σουλτάνου στην Κωνσταντινούπολη. Για την προετοιμασία αυτού του χτυπήματος, μέλος της ομάδας πήγε στην Κωνσταντινούπολη. Με τη μεσολάβηση του γραμματέως της Βουλγαρικής Εξαρχίας Dimitar Lyapov, ήλθε σε επαφή με Αρμένιους επαναστάτες. Σ' αυτές τις επαφές έγινε φανερό πως ήταν αδύνατη η υλοποίηση του παράτολμου σχεδίου. Αποφάσισαν την από κοινού ανατίναξη των κτιρίων της Οθωμανικής Τράπεζας στην Πόλη και τη Θεσσαλονίκη. Το Σεπτέμβριο του 1900, η οθωμανική αστυνομία συνέλαβε αρκετά μέλη της ομάδας, τα οποία φυλακίστηκαν. Το 1901, απελάθηκαν στη Βουλγαρία, κατόπιν πιέσεων της βουλγαρικής κυβέρνησης. Την ίδια χρονιά, μέλος των Γεμιτζήδων, μαζί με τα υπόλοιπα μέλη βουλγαροαρμενικής ομάδας, σκοτώθηκε σε αψιμαχία με Τούρκους, κοντά στην Αδριανούπολη. Το 1902, οι Γεμιτζήδες ήσαν έτοιμοι και πάλι για δράση, αυτή τη φορά έχοντας καταστρώσει σχέδιο βομβιστικών επιθέσεων στην Αδριανούπολη, Βέλες και άλλες πόλεις. Αυτή τη φορά τα σχέδιά τους ματαιώθηκαν, όταν οι Οθωμανοί κατέσχεσαν το δυναμίτη που προοριζόταν για την επιχείρηση, στο Δεδέ Αγάτς (Αλεξανδρούπολη). Η οθωμανική επιχείρηση είχε υλοποιηθεί σε συνεργασία με τον αρχηγό της βουλγαρικής Ανώτατης Μακεδονικής Επιτροπής (Κομιτάτου), Μπορίς Σαράφωφ. Ως εκ τούτου οι Γεμιτζήδες περιόρισαν τη δράση τους στη Θεσσαλονίκη, όπου και μετέβησαν αργότερα συνεχίζοντας τον σχεδιασμό των επιθέσεων. Στις 17 Απριλίου του 1903 (βάσει του παλαιού ημερολογίου) στη Θεσσαλονίκη ξέσπασαν ταραχές με μία σειρά βομβιστικών επιθέσεων κατά τουρκικών και όχι μόνο στόχων με δεκάδες νεκρούς. Στον λιμένα της Θεσσαλονίκης ανατινάχτηκε το γαλλικό επιβατηγό πλοίο 'Γουανταλκιβίρ', λίγο πριν τον απόπλου του με κατεύθυνση την Κωνσταντινούπολη. Η τρομοκρατία εξαπλώθηκε στην ύπαιθρο, κυρίως στις περιοχές του Μοναστηρίου (Μπίτολα) και του Περλεπέ (Πρίλεπ) και κορυφώθηκε με την εισβολή ομάδων ενόπλων κομιτατζήδων στην πόλη Κρούσοβο, τη νύχτα της 20ης Ιουλίου (με το νέο ημερολόγιο 2ας Αυγούστου του 1903), ημέρα της γιορτής του Προφήτη Ηλία, από όπου προήλθε και η σλαβική ονομασία 'Ίλιντεν'. Τα γεγονότα αυτά έχουν μείνει στην ιστορία με την ονομασία 'Η εξέγερση του Ίλιντεν'. Ακολούθησε βομβιστική επίθεση τρένου που μετέφερε 300 επιβάτες από Αδριανούπολη. Την επομένη, βομβιστική επίθεση δέχθηκε το εργοστάσιο φωταερίου της Θεσσαλονίκης με συνέπεια να βυθιστεί η πόλη στο σκοτάδι, ενώ παράλληλα ακολούθησαν εκρήξεις βομβών σε διάφορα μέρη της πόλης, δρόμους, πλατείες και καταστήματα, μεταξύ των οποίων και στο ελληνικό καφενείο Αλάμπρα, σ΄ ένα ελληνικό ζυθοποιείο και διάφορα άλλα σημεία. Απ' τα σοβαρότερα κτυπήματα της δράσης τους ήταν η ανατίναξη της Οθωμανικής Τράπεζας και της παραπλήσιας γερμανικής λέσχης που υπέστησαν ολοκληρωτική καταστροφή από δυναμίτες που είχαν τοποθετηθεί σε υπόγεια σήραγγα, από μακρού ετοιμάζονταν για το σκοπό αυτό. Μετά την δεύτερη ημέρα των επεισοδίων, ως επόμενο, κηρύχθηκε στη πόλη της Θεσσαλονίκης αλλά και στην ευρύτερη περιοχή στρατιωτικός νόμος. Ακολούθησαν μάχες σχεδόν σώμα με σώμα ιδίως στη βουλγαρική συνοικία της πόλης, μεταξύ Βουλγάρων εξτρεμιστών και Οθωμανών στρατιωτών κατά τις οποίες υπήρξαν δεκάδες θύματα μεταξύ των οποίων και Έλληνες, λόγω του χάους που επικρατούσε. Συνεπεία αυτού συνελήφθησαν εκατοντάδες Βούλγαροι που σύρθηκαν στις φυλακές, όπου απ' τις ανακρίσεις που έγιναν διαπιστώθηκε ότι δράστες αυτών των εξτρεμιστικών επιθέσεων ήταν μια δεκαμελής, κατ΄ άλλους δωδεκαμελής, αναρχική ομάδα με το όνομα 'Βαρκάρηδες' ή 'πλήρωμα', στα τουρκικά 'gemidzhii', ενώ εξελληνισμένα 'Γεμιτζήδες', (γεμί= σκάφος), όνομα που βεβαίως δεν είχε καμία σχέση με επαγγελματίες λεμβούχους. Απ' την ομάδα αυτή 6 σκοτώθηκαν στις μάχες που ακολούθησαν, 4 συνελλήφθησαν και άλλοι 2 διέφυγαν της συλλήψεως. Την δεκαμελή ομάδα των 'Γεμιτζήδων' αποτελούσαν οι: Βλαντιμίρ Πινγκώφ (1885-1903), ο οποίος σκοτώθηκε την πρώτη ημέρα των επεισοδίων. Γκέοργκι Μπογντάνωφ (1882- ;), ο οποίος συνελήφθη, ενώ φέρεται να πέθανε εξόριστος. Δημήταρ Μετσέφ (1870-1903) ο οποίος σκοτώθηκε στα επεισόδια. Ιλίτζα Τρουτσκώφ (1885-1903) ο οποίος σκοτώθηκε στη διάρκεια των επεισοδίων. Κοσταντίν Κίρκωφ, (1881-1903) συνομήλικος του Τζόρνταν Ποπτζόρνταν, ο οποίος σκοτώθηκε λίγες μέρες μετά τα επεισόδια. Μάρκο Μποσνακώφ (-;- - 1915), ο οποίος θεωρείτο αξιωματικός του βουλγαρικού στρατού. Συνελήφθη το 1908 και εξορίστηκε στη Βουλγαρία. Πέθανε το 1915. Μίλαν Αρσώφ, (1886 - ;) , ο νεότερος της ομάδας, ο οποίος συνελήφθη, ενώ φέρεται να πέθανε εξόριστος. Πάβελ Σαντέφ (1882-1951), ο οποίος διέφυγε της συλλήψεως, ενώ φέρεται να είναι ο εμπρηστής του πλοίου. Το 1910 φέρεται να επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη και να εργάστηκε ως καθηγητής. Στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρξε συνεργάτης του Τίτο. Δολοφονήθηκε το 1951 στη Γιουγκοσλαβία. Τζόρνταν Ποπτζόρνταν (Ιορδάνης Παπαϊορδάνης), (1881-1903), ο ιθύνων νους της οργάνωσης, ο οποίος σκοτώθηκε στα επεισόδια. Τρέικο Τσβέκωφ (1878-1903), ο οποίος σκοτώθηκε στα επεισόδια.
ΥΓ: Όσους Μπουτάρηδες κι αν εκλέξουν οι Δημιοκράτες, οι ψυχωμένοι Έλληνες θα δώσουν το αίμα τους για την Μακεδονία, όπου, όποτε κι αν αυτό χρειαστεί. Όσοι...
ΤΗΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΔΕΝ ΘΑ ΤΗΝ ΠΑΡΕΤΕ ΠΟΤΕ,
Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΨΥΧΗ ΜΑΣ!
Ο ΦΑΝΑΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΜΕΛΑ ΜΑΣ ΟΔΗΓΕΙ ΣΤΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ!
