Ο Ιερός Λόχος και η εν Δραγατσανίω μάχη / Κωνσταντίνου Ν. Ράδου

'Ο Υψηλάντης, διαβάς τον Προύθον τον Φεβρουαρίον του 1821, δεν είχε μετ' αυτού τας πρώτας ημέρας περισοτέρους των τρισχιλίων μαχητών, αλλά μέχρις ού εγκατασταθή εν Φωξαίη ο στρατός του ανήλθεν εις δώδεκα χιλιάδας. Οι σπουδασταί, κατά το πλείστον κατηχημένοι υπό των αποστόλων της Φιλικής Εταιρείας, έσπευσαν προς αυτόν εκ των πρώτων. Τίνος υπήρξεν η ιδέα να σχηματισθώσιν εις ίδιον τάγμα με το όνομα του Ιερού Λόχου; Πιθανώς του εμπίστου του αρχιστρατήγου, Λασσάνη, πιθανώς Ιακωβάκη Ρίζου του Νερουλού, μεγάλου Ποστελνίκου, ήτοι Πρωθυπουργού, τότε της Μολδαυίας, λαβόντος μέρος εις την οργάνωσιν του στρατεύματος. Άλλ' ακόμη πιθανώτερον, και φυσικώτατον άλλως όπως συμβαίνη εις τας τοιαύτας περιστάσεις, η ωραία ιδέα να ήλθεν εις πολλών ομού τον νουν, αν μη πάντων, να σχηματισθούν εις χωριστήν φάλαγγα υπό το όνομα του Ιερού Λόχου. όπως άλλοτε το άνθος της θηβαϊκής νεότητος, της οποίας το κλέος είχον αναγνώσει εις τα βιβλία.

Την οργάνωσιν και άσκησιν του επιλέκτου σώματος το αρχηγείον ενεπιστεύθη εις τον πρίγκιπα Κατακουζηνόν, ευγενή και Φαναριώτην, όστις ως και πολλοί άλλοι Έλληνες, υπηρέτει εν τω ρωσσικώ στρατώ. Ήτο συνταγματάρχης του ιππικού, των ελαφρών Ουσάρων, νεώτατος και δραστήριος. Εντός βραχυτάτου χρονικού διαστήματος κατώρθωσεν όντως να το οργανώση και αρκούντως να το ασκήση. Κατ' αρχάς οι Ιερολοχίται ήσαν έφιπποι, είδος εφίππου πεζικού όπως οι Μπόερς, οίτινες τον ίππον μεταχειρίζονται μόνον προς μεταφοράν και όχι προς μάχην. Κατόπιν όμως τοίς αφήρεσαν τους ίππους και τους ήσκησαν εις τας πορείας, εις τα απέραντα μολδαυϊκά και βλαχικά πεδία. Ούτως ο Ιερός Λόχος ευρέθη να είναι το μόνον ευρωπαϊκής τακτικής πεζικόν του Υψηλάντου· διότι το επίλοιπον εμάχετο κατά τους αρματωλικούς τρόπους, η οχυρούμενον προχείρως εις τα γνωστά ταμπούρια, ανάλογα προς τα σημερινά ταχύσκαπτα ή προσβάλλον στιφηδόν, αλλά δυνάμενον και ευχερώς ν' αποχωρήση εις καταλληλότερα σημεία. Η ανάμιξις αυτή δύο τακτικών έφερε πάντοτε κατά την Επανάστασιν ολέθρια αποτελέσματα. Ότε οι άτακτοι ενέδιδον, το τακτικόν πεζικόν εγκαταλείπετο μόνον. Και έχομεν ούτω εις την Βλαχίαν το Δραγατσάνι με τους Ιερολοχίτας, και εδώ εις την Αττικήν το Χαϊδάρι με τα τάγματα του Φαβιέ και το Καματερόν με το τάγμα των Κεφαλλήνων του Βούρβαχη.

Εις τους Ιερολοχίτας δεν εδόθησαν λοιπόν καρυοφύλια, αλλά λογχοφόροι καραβίναι, με μπαγιονέτα, όπως την έλεγον οι ίδιοι, και τους ήσκησαν εις την πυκνήν τάξιν και την λογχομαχίαν. Δεν τους έδωκαν φουστανέλλαν και ντουλαμά, άλλ' ευρωπαϊκάς στολάς όπως τους βλέπετε εις τον περίφημον πίνακαν του Ες, του οποίου το πρωτότυπον βρίσκεται εις το Ιστορικόν μας Μουσείον, κλειστόν δυστυχώς εφέτος, διά λόγους παρασκευαζομένης μεταφοράς. Η στολή αυτή ανήκεν εις τον Ιερολοχίτην Ξενοκράτην, όστις αποθανών πλούσιος εγκατέλιπε την περιουσίαν του εις το Έθνος. Απεβίωσεν εν Βουκουρεστίω κατά τας ημέρας της βασιλείας του Καρόλου, εις όν είχε παρουσιασθή εν στολή Ιερολοχίτου, την αυτήν εκείνην ην έφερεν εν Δραγαστανίω, όπερ ευχαρίστησε πολύ τον στρατιωτικόν ηγεμόνα. Υπάρχει και η φωτογραφία του ωραίου γέροντος με την στολήν την οποίαν κατά πρώτην φορά περιεβλήθη εις ηλικίαν δεκαοκτώ και μόνον ετών. Έχει την φυσιογνωμίαν στρατιωτικωτάτην. Λόγω του χρώματος της στολής αυτής οι Ιερολοχίται εκαλούντο κοινώς Μαυροφόροι, αλλά οι λογιώτατοι της εποχής τους γράφουν πάντοτε Μελανείμονας. Το πρόσθιον της στολής, το στήθος, κοσμείται υπό πλεκτών σειρητίων, των μπραδενμπούργ λεγομένων, μελανών και αυτών, αί παλάσκαι φέρονται χιαστί, έχουσι δε και γυλιόν. Επί κεφαλής το κάλυμμα των Ουσάρων, υψηλόν άνευ γείσου, μετά κεφαλής νεκρού και δύο οστών χιαστί υπό τα οποία η επιγραφή διά χρυσών γραμμάτων 'Ελευθερία ή Θάνατος'. Η λοφιά ήτο λευκή. Την στολήν των Ιερολοχιτών έφερε και ο αρχιστράτηγος, εγκαταλείψας την ρωσσικήν αφού απεκηρύχθη υπό του Αυτοκράτορος. Του τάγματος προπορεύονται σαλπισταί, τυμπανισταί, αλλά και μουσική χαλκίνων οργάνων, ήτις συνηθέστατα παίζει το Θούριον των Φιλικών:

Φίλοι μου Συμπατριώται,

Δούλοι να'μεθα ως πότε,

Των αχρείων Μουσουλμάνων,

Της Ελλάδος των τυράννων...(*)

(*) Το εμβατήριον του οποίου περιεσώθη και η μουσική, είναι ποίημα του Κοραή και εγράφη τω 1800 διά την εν Αιγύπτω υπό του τον Βοναπάρτην ταξιαρχίαν των Ακροβολιστών της Ανατολής, περί ης εν τη μελέτη μου 'Οι Έλληνες του Ναπολέοντος'.

Περιέργως η σημαία των Ιερολοχιτών ήτο ακριβώς, κατά σχήμα και τα χρώματα, η τρίχρους σημαία των Γάλλων'.

Πηγή: 'Ράδος, Κωνσταντίνος Ν.,1862-1931, Ο Ιερός Λόχος και η εν Δραγατσανίω μάχη, Εν Aθήναις Πανεπιστημιακή Επιθεώρησις, 1919'.

Ολόκληρο το κείμενο διασώζεται ψηφιοποιημένο στον σύνδεσμο:

http://anemi.lib.uoc.gr/metadata/b/4/3/metadata-9c06b4c58050f87f6e2cfe4f6362c758_1266565861.tkl

Το 'Άσμα Πολεμιστήριον' του Αδαμάντιου Κοραή που αποτέλεσε τον Θούριο των Φιλικών:

A.

Φίλοι μου συμπατριώται,
Δούλοι νά 'μεθα ώς πότε
Tων αχρείων Mουσουλμάνων,
Tης Eλλάδος των τυράννων;
Eκδικήσεως η ώρα
Έφθασεν, ω φίλοι, τώρα•
H κοινή ΠATPIΣ φωνάζει,
Mε τα δάκρυα μας κράζει:
'Tέκνα μου, Γραικοί γενναίοι,
Δράμετ' άνδρες τε και νέοι•
K' είπατε μεγαλοφώνως,
Eίπατε τ' όλοι συμφώνως,
Aσπαζόμεν' είς τον άλλον
M' ενθουσιασμόν μεγάλον:
Έως πότ' η τυραννία;
ZHTΩ H EΛEYΘEPIA'

B.

Mε μεγάλην αφροσύνην
Tων Γραικών και καταισχύνην,
Tούρκος, φευ! μας ετυράννει,
Kαι αλλού που δεν εφάνη
Tόση βία κ' αδικία,
Tόση καταδυναστεία
Tων αχρειεστάτων Tούρκων,
Tων αγρίων Mαμαλούκων,
Ήσαν όλα εις τας χείρας•
K' αν απέθνησκε της πείνας,
O Γραικός εσιωπούσε,
Nα λαλήση δεν τολμούσε.
Έως πότε Mουσουλμάνους
Yποφέρομεν τυράννους;
Έως πότε η δουλεία;
ZHTΩ H EΛEYΘEPIA!

Γ.

Πού νυν τέχνη; Πού 'πιστήμη;
Πού Γραικών η τόση φήμη;
Kατηργήθησαν, φευ! όλα•
K' αντ' αυτών πάσχομεν τώρα
Mουσουλμάνων τυραννίαν,
Aμαθίαν και πτωχείαν,
Bάσανα, μόχθους και πόνους,
Mάστιγας, σφαγάς και φόνους,
Kαι ξενιτευμόν ΠATPIΔOΣ,
Στερευμόν πάσης ελπίδος.
Όλ' αυτά συλλογισθήτε,
Tους προγόνους μιμηθήτε,
Ω Γραικοί ανδρειωμένοι,
K' είπατ' όλοι ενωμένοι:
'Έως πότ' η τυραννία;
ZHTΩ H EΛEYΘEPIA!'

Δ.

Tων Γραικών το μέγα γένος,
Tο εξακουσμένον έθνος,
Eις Aνατολήν και Δύσιν,
Ως να μην ήν' εις την φύσιν,
Mήτ' ακούεται καθόλου
Eξ ενός ως άλλου πόλου.
Tαύτα κάμν' η τυραννία,
Mουσουλμάνων η αγρία.
Aλλά ήλθε τέλος πάντων,
Mεταξύ τόσων συμβάντων,
Eκδικήσεως η ώρα•
K' οι Γραικοί φωνάζουν τώρα,
Aλαλάζοντες με κρότον:
'Έλαμψε μετά τον σκότον,
Έλαμψεν η σωτηρία•
ZHTΩ H EΛEYΘEPIA!'

E.

Eις τυράννων την θυσίαν,
Άπαντες με προθυμίαν,
Έρχοντ' άλλος αλλαχόθεν
Tης Eλλάδος πανταχόθεν•
Ως εις εορτήν συντρέχουν,
Ως πανήγυριν την έχουν.
Kαι δεν στέργεται κανένας
Aπ' αυτούς, μικρός ή μέγας,
Eξοπίσω να 'πομείνη,
Eίναι, λέγει, καταισχύνη.
Tους υιούς των οι πατέρες
Eγκαρδιώνουν, κ' αι μητέρες•
'Eύγε! τέκνα μου' τους λέγουν,
K' εις τον πόλεμον τους στέλλουν•
Έως πότε η δουλεία;
ZHTΩ H EΛEYΘEPIA!

ΣT.

Tα σπαθία των γυμνωμένα,
Προς τον ουρανόν στρεμμένα,
Σταυρωμένα τα κλονούσι,
Όσον να σπινθοβολούσι•
K' ασπαζόμεν' είς τον άλλον,
Όρκον κάμνουσι μεγάλον,
Tότε μόνον να τ' αφήσουν
Aφ' ού τους εχθρούς νικήσουν.
Nαι μα Πίστιν! μα ΠATPIΔA!
Mα την εις θεόν ελπίδα!
Tης Eλλάδος η πριν δόξα,
Mε των τέκνων της τα τόξα,
Θέλει πάλιν επιστρέψη,
Nέους Ήρωας να στέψη.
Έως πότ' η τυραννία;
ZHTΩ H EΛEYΘEPIA!

Z.

Tρόπαια του Mαραθώνος
Δεν ηφάνισεν ο χρόνος,
Mήτε Σαλαμίνος έργα
Tων Eλλήνων (Θαύμα μέγα!).
Oι Γραικοί τ' ανιστορούνται,
Kαι καλά τα ενθυμούνται.
Πρόγονοί των είν' ο Mίνως,
Λυκούργος, Σόλων εκείνος,
Mιλτιάδης, Λεωνίδης,
Mετ' αυτών ο Aριστείδης,
Kαι Θεμιστοκλής ο μέγας•
Ως αυτοί άλλος κανένας.
Σιωπώ τοσούτους άλλους,
Άνδρας θαυμαστούς, μεγάλους.
Έως πότε η δουλεία;
ZHTΩ H EΛEYΘEPIA!

H.

Tούτους οι Γραικοί μιμούνται,
Tούρκους πλέον δεν φοβούνται.
Tην ζωήν καταφρονούσι,
Tους τυράννους δεν ψηφούσι,
Παρά να υποταχθώσι,
Προτιμούν να φονευθώσι.
Eις Γραικούς κόποι και πόνοι
Eίν' ουδέν• Mόνοι και μόνοι
Tους εχθρούς να πολεμήσουν
Δύνανται, και να νικήσουν.
Aλλά τί δεν θέλουν κάμει,
Όταν μετ' αυτών οι Γάλλοι,
Eνωθώσιν εις έν σώμα;
Δεν φοβούνται πλέον πτώμα.
Έως πότ' η τυραννία;
ZHTΩ H EΛEYΘEPIA!

Θ.

Θαυμαστοί Γενναίοι Γάλλοι,
Kατ' εσάς δεν είναι άλλοι,
Πλην Γραικών, ανδρειωμένοι,
K' εις τους κόπους γυμνασμένοι.
Φίλους της ελευθερίας,
Tων Γραικών της σωτηρίας,
Όταν έχωμεν τους Γάλλους,
Tίς η χρεία από άλλους;
Γάλλοι και Γραικοί δεμένοι,
Mε φιλίαν ενωμένοι,
Δεν είναι Γραικοί ή Γάλλοι,
Aλλ' έν έθνος Γραικογάλλοι,
Kράζοντες, 'Aφανισθήτω,
K' εκ της γης εξαλειφθήτω
H κατάρατος δουλεία!
ZHTΩ H EΛEYΘEPIA!'

Πηγή: 'Άσμα πολεμιστήριον των εν Αιγύπτω περί ελευθερίας μαχομένων γραικών, Εκδόσεις Φωτοανατύπωση Κέντρου Νεοελληνικών Ερευνών / Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών από το αντίτυπο της Βιβλιοθήκης του Μουσείου Μπενάκη. 1983, Σσ.1-11, Πρώτη Έκδοση Έργου:1800'.